DOI Heft:
Komunikaty i recenzje
DOI Artikel:Smorąg Różycka, Małgorzata: Kodeks Gertrudy - najnowsze opracowania
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20620#0173
tem wyodrębniono pogrubioną czcionką, a wpisy
XII-wieczne — drukiem rozstrzelonym. Rozwiązano
wszystkie skróty, zaznaczając nawiasem klamro-
wym względnie komentarzem w przypisie jedynie
skróty szczególne, powszechne zaś (np. dnus -
dominus) pozostawiając bez komentarza. W przy-
pisach zamieszczone zostały również uwagi doty-
czące pomyłek rozpoznanych w oryginale, krótka
charakterystyka osób wymienionych w nekrolo-
gach, oraz omówienie błędów poprzednich edy-
cji25. Kiirbis i Malewicz stanowczo opowiedziały
się za krakowskim pochodzeniem kalendarza, sze-
rzej rozwijając argumenty na rzecz tej tezy, formu-
łowane już wcześniej m.in. przez Stanisława Kę-
trzyńskiego, Zofię Kozłowską-Budkową, Gerarda
Labudę i ks. Waleriana Meysztowicza26.
O krakowskiej proweniencji Kalendarza świad-
czy przede wszystkim nota zapisana złotem pod 30
września o dedykacji kościoła Św. Wacława: Dedica-
tio aecclę SanCtl WenCeZLAUl MARtyris, identyfiko-
wanego z katedrą na Wawelu, a nie praską — jak
przyjął H.V Sauerland, który pierwszy zauważył ten
zapis27 28. Kolejną przesłanką jest zapis Obiit Zul —
„wciśnięty”, jak to określiła Kurbis — pod 22 sierp-
nia, a odnoszący się bezsprzecznie do prezbitera Suły,
który nominowany na biskupa krakowskiego w
roku 1061 przyjął imię Lambert. Konsekwentnie
więc, roczna data śmierci Suły-Lamberta 1071 wy-
znacza terminus post ąuem Kalendarza29,. Podobnie za-
pisy o świętych Feliksie i Adaukcie (30 sierpnia) oraz
Gereonie (21 października), zdaniem Kurbis należy
łączyć z Krakowem, dokąd trafiły kolońskie relikwie
25 Przypomnijmy, że Kalendarz pierwszy opublikował Frede-
nc Altanus w r. 1736, po nim zaś H. V. Sauerland, A. Haseloff
w 1901, ks. W. Meysztowicz w 1955 i B. Włodarski w 1957.
26 Powstanie Kalendarza umiejscawiano w Trewirze w r. 981
(Lorenzo del Torre), w Zwiefalten po r. 1145 (H. V. Sauerland),
w Polsce lub na Rusi w końcu XI w. z XII-wiecznymi uzupeł-
nieniami w Zwiefalten, wreszcie w Pradze w r. 1143 (Josef Kalo-
uska) lub w klasztorze w Kladrubach w XII w. (R. Bauerreiss).
27 Zapis noty podaję według edycji Kurbis, Modlitwy (2002),
s. 110, komentarz tamże, s. 24 i 29. O praskiej identyfikacji za-
pisu zob. Sauerland, Haseloff, op. cit., s. 30-35. Myśl rę
podjęli następnie przede wszystkim czescy badacze, ale również
S. N. Siewierjanow i R. Bauerreiss, a w Polsce — W. Abraham,
S. Darowski i Z. Kozłowska-Budkowa; stan badań nad tym za-
gadnieniem szczegółowo referuje Leśniewska, op. cit., s. 160—
165.
28 Tak identyfikował ten zapis S. Kętrzyński, zakładając
wszakże, iż nota powstała już po przepisaniu Kalendarza, odróż-
nia się bowiem jaśniejszą barwą atramentu; zob. Kętrzyński,
op. cit., s. 406. Z poglądem tym polemizuje Kozłowska-Budko-
wa, wskazując na charakterystyczny kształt litery, powtarzają-
cy się w innych zapisach kalendarzowych, a jaśniejszy ton atra-
tych świętych sprowadzone przez Rychezę29. Rów-
nież wyróżniony złotem zapis 28 września, o dedy-
kacji św. Michałowi, wiąże Kurbis z wawelskim ko-
ściołem. Natomiast brak wzmianki o św. Wojcie-
chu, uderzający wobec faktu odnotowania pod 10
listopada święta Pięciu Braci Męczenników: S. Be-
nedicti, Ysac, Johannis, Matthei et Christini, tłuma-
czy Kurbis niedopatrzeniem ze strony skryby, któ-
ry pozostawił wolne miejsce pod zapis o św. Woj-
ciechu, choć omyłkowo pod 24, a nie 23 kwietnia,
gdy obchodzono święto ustanowione na pamiątkę
śmierci św. Wojciecha30.
Uściślając chronologię gertrudiańskich dopełnień,
Kurbis przyjęła, że Kalendarz powstał albo w czasie
pobytu Izjasława i Gertrudy w Krakowie, podczas
pierwszego wygnania w 1068/1069, albo — biorąc
pod uwagę zapis o biskupie Lambercie-Sule - w trak-
cie wygnania drugiego w łatach 1073—1077. W kwe-
stii tej jednak rysują się pewne wątpliwości. Fakt od-
notowania w Kalendarzu dwóch przynajmniej współ-
czesnych wydarzeń — śmierci biskupa Suły i domnie-
manego wnuka Gertrudy, Dymitra31 — mógłby skło-
nić kijowską księżnę do kontynuowania tej zwyczaj-
nej przecież w średniowieczu praktyki uzupełniania
kalendarza zapisami aktualnych wydarzeń, także o
charakterze biograficznym. Tymczasem w Kalenda-
rzu brak np. nekrologu Izjasława — o czym była już
mowa — jak również nekrologu „ukochanego” syna
Jaropełka (zm. 1086). Należy więc rozważyć inną
możliwość: obie wymienione wyżej noty pochodzą z
krakowskiego pierwowzoru kalendarza i zostały au-
tomatycznie przepisane przez skrybę (przemawiała-
mentu tłumaczy stopniowym wycieraniem się zapisu; zob. Bud-
kowa, recenzja pracy ks. W Meysztowicza w: Studia Źródło-
znawcze 3: 1958, s. 271—273.
29 Zob. Labuda, op. cit., s. 44M7; o najstarszej zabudowie
wzgórza wawelskiego zob. zestawienie literatury w oprać. M.
Pietrusińskiej w: Sztuka polska przedromańska i romańska do
schyłku XIII wieku, cl. 2,red. M. Walicki, Warszawa 1971, poz.
nr 1357—1436 (Dzieje Sztuki Polskiej 1); por. także Z. Pia-
no wski, Z dziejów średniowiecznego Wawelu, Kraków 1981; K.
Żurowska, Studia nad architekturą wczesnopiastowską, Zeszyty
Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Historii Sztu-
ki, 1983; J. Firlet, Z. Pianowski, Z nowszych badań nad wcze-
snośredniowieczną architekturą murowaną w Krakowie, Krzysztofo-
ry. Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa,
16: 1989, s. 55-65.
30 Zob. Modlitwy (2002), s. 31.
31 Kurbis przyjmuje, za Władysławem Semkowiczem, że za-
pis pod 16 września Otbiit] Demetrius infans upamiętnia śmierć
syna Jaropełka i Kunegundy, zmarłego około r. 1075 w Krako-
wie. Nie poświadczoną źródłowo datę ślubu książęcej pary zwy-
kle lokuje się około r. 1073, więc ów Dymitr jako pierworodny
ich syn imię otrzymałby po dziadku, czyli Izjasławie-Dymitrze.
167
XII-wieczne — drukiem rozstrzelonym. Rozwiązano
wszystkie skróty, zaznaczając nawiasem klamro-
wym względnie komentarzem w przypisie jedynie
skróty szczególne, powszechne zaś (np. dnus -
dominus) pozostawiając bez komentarza. W przy-
pisach zamieszczone zostały również uwagi doty-
czące pomyłek rozpoznanych w oryginale, krótka
charakterystyka osób wymienionych w nekrolo-
gach, oraz omówienie błędów poprzednich edy-
cji25. Kiirbis i Malewicz stanowczo opowiedziały
się za krakowskim pochodzeniem kalendarza, sze-
rzej rozwijając argumenty na rzecz tej tezy, formu-
łowane już wcześniej m.in. przez Stanisława Kę-
trzyńskiego, Zofię Kozłowską-Budkową, Gerarda
Labudę i ks. Waleriana Meysztowicza26.
O krakowskiej proweniencji Kalendarza świad-
czy przede wszystkim nota zapisana złotem pod 30
września o dedykacji kościoła Św. Wacława: Dedica-
tio aecclę SanCtl WenCeZLAUl MARtyris, identyfiko-
wanego z katedrą na Wawelu, a nie praską — jak
przyjął H.V Sauerland, który pierwszy zauważył ten
zapis27 28. Kolejną przesłanką jest zapis Obiit Zul —
„wciśnięty”, jak to określiła Kurbis — pod 22 sierp-
nia, a odnoszący się bezsprzecznie do prezbitera Suły,
który nominowany na biskupa krakowskiego w
roku 1061 przyjął imię Lambert. Konsekwentnie
więc, roczna data śmierci Suły-Lamberta 1071 wy-
znacza terminus post ąuem Kalendarza29,. Podobnie za-
pisy o świętych Feliksie i Adaukcie (30 sierpnia) oraz
Gereonie (21 października), zdaniem Kurbis należy
łączyć z Krakowem, dokąd trafiły kolońskie relikwie
25 Przypomnijmy, że Kalendarz pierwszy opublikował Frede-
nc Altanus w r. 1736, po nim zaś H. V. Sauerland, A. Haseloff
w 1901, ks. W. Meysztowicz w 1955 i B. Włodarski w 1957.
26 Powstanie Kalendarza umiejscawiano w Trewirze w r. 981
(Lorenzo del Torre), w Zwiefalten po r. 1145 (H. V. Sauerland),
w Polsce lub na Rusi w końcu XI w. z XII-wiecznymi uzupeł-
nieniami w Zwiefalten, wreszcie w Pradze w r. 1143 (Josef Kalo-
uska) lub w klasztorze w Kladrubach w XII w. (R. Bauerreiss).
27 Zapis noty podaję według edycji Kurbis, Modlitwy (2002),
s. 110, komentarz tamże, s. 24 i 29. O praskiej identyfikacji za-
pisu zob. Sauerland, Haseloff, op. cit., s. 30-35. Myśl rę
podjęli następnie przede wszystkim czescy badacze, ale również
S. N. Siewierjanow i R. Bauerreiss, a w Polsce — W. Abraham,
S. Darowski i Z. Kozłowska-Budkowa; stan badań nad tym za-
gadnieniem szczegółowo referuje Leśniewska, op. cit., s. 160—
165.
28 Tak identyfikował ten zapis S. Kętrzyński, zakładając
wszakże, iż nota powstała już po przepisaniu Kalendarza, odróż-
nia się bowiem jaśniejszą barwą atramentu; zob. Kętrzyński,
op. cit., s. 406. Z poglądem tym polemizuje Kozłowska-Budko-
wa, wskazując na charakterystyczny kształt litery, powtarzają-
cy się w innych zapisach kalendarzowych, a jaśniejszy ton atra-
tych świętych sprowadzone przez Rychezę29. Rów-
nież wyróżniony złotem zapis 28 września, o dedy-
kacji św. Michałowi, wiąże Kurbis z wawelskim ko-
ściołem. Natomiast brak wzmianki o św. Wojcie-
chu, uderzający wobec faktu odnotowania pod 10
listopada święta Pięciu Braci Męczenników: S. Be-
nedicti, Ysac, Johannis, Matthei et Christini, tłuma-
czy Kurbis niedopatrzeniem ze strony skryby, któ-
ry pozostawił wolne miejsce pod zapis o św. Woj-
ciechu, choć omyłkowo pod 24, a nie 23 kwietnia,
gdy obchodzono święto ustanowione na pamiątkę
śmierci św. Wojciecha30.
Uściślając chronologię gertrudiańskich dopełnień,
Kurbis przyjęła, że Kalendarz powstał albo w czasie
pobytu Izjasława i Gertrudy w Krakowie, podczas
pierwszego wygnania w 1068/1069, albo — biorąc
pod uwagę zapis o biskupie Lambercie-Sule - w trak-
cie wygnania drugiego w łatach 1073—1077. W kwe-
stii tej jednak rysują się pewne wątpliwości. Fakt od-
notowania w Kalendarzu dwóch przynajmniej współ-
czesnych wydarzeń — śmierci biskupa Suły i domnie-
manego wnuka Gertrudy, Dymitra31 — mógłby skło-
nić kijowską księżnę do kontynuowania tej zwyczaj-
nej przecież w średniowieczu praktyki uzupełniania
kalendarza zapisami aktualnych wydarzeń, także o
charakterze biograficznym. Tymczasem w Kalenda-
rzu brak np. nekrologu Izjasława — o czym była już
mowa — jak również nekrologu „ukochanego” syna
Jaropełka (zm. 1086). Należy więc rozważyć inną
możliwość: obie wymienione wyżej noty pochodzą z
krakowskiego pierwowzoru kalendarza i zostały au-
tomatycznie przepisane przez skrybę (przemawiała-
mentu tłumaczy stopniowym wycieraniem się zapisu; zob. Bud-
kowa, recenzja pracy ks. W Meysztowicza w: Studia Źródło-
znawcze 3: 1958, s. 271—273.
29 Zob. Labuda, op. cit., s. 44M7; o najstarszej zabudowie
wzgórza wawelskiego zob. zestawienie literatury w oprać. M.
Pietrusińskiej w: Sztuka polska przedromańska i romańska do
schyłku XIII wieku, cl. 2,red. M. Walicki, Warszawa 1971, poz.
nr 1357—1436 (Dzieje Sztuki Polskiej 1); por. także Z. Pia-
no wski, Z dziejów średniowiecznego Wawelu, Kraków 1981; K.
Żurowska, Studia nad architekturą wczesnopiastowską, Zeszyty
Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Historii Sztu-
ki, 1983; J. Firlet, Z. Pianowski, Z nowszych badań nad wcze-
snośredniowieczną architekturą murowaną w Krakowie, Krzysztofo-
ry. Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa,
16: 1989, s. 55-65.
30 Zob. Modlitwy (2002), s. 31.
31 Kurbis przyjmuje, za Władysławem Semkowiczem, że za-
pis pod 16 września Otbiit] Demetrius infans upamiętnia śmierć
syna Jaropełka i Kunegundy, zmarłego około r. 1075 w Krako-
wie. Nie poświadczoną źródłowo datę ślubu książęcej pary zwy-
kle lokuje się około r. 1073, więc ów Dymitr jako pierworodny
ich syn imię otrzymałby po dziadku, czyli Izjasławie-Dymitrze.
167