DOI Artikel:
Żurowska, Klementyna: Kto budował kryptę pod prezbiterium bazyliki Św. Gereon. (Św. Marii Egipcjanki) na Wawelu?
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20622#0023
Folia Historiae Artium
Seria Nowa, t. 11: 2007
PL ISSN 0071-6723
Klementyna Żurowska
s
Kto budował kryptę pod prezbiterium bazyliki Sw. Gereona
(Sw. Marii Egipcjanki) na Wawelu?
Pamięci Lecha Kalinowskiego
Jednym z pierwszych odnalezionych zabytków
architektury wczesnopiastowskiej na Wawelu jest
kościół określany jako bazylika Św. Gereona, ostatnio
także jako Św. Marii Egipcjanki1. Znany jest on jedy-
nie z części fundamentów i nielicznych fragmentów
partii naziemnej. Był odkrywany w kilku różnych
fazach. W roku 1914 Zygmunt Hendel odsłonił
pod zachodnim skrzydłem zamku dwie półkoliste,
kamienne apsydy2. Prace w tym rejonie kontynuował
następnie Adolf Szyszko-Bohusz, który na prze-
strzeni między owymi apsydami odkrył pozostałości
krypty i poprzedzającego ją od zachodu transeptu
z emporą na krańcu ramienia północnego3. Odkryw-
ca zrekonstruował kryptę jako wnętrze trzynawowe,
halowe i sklepione, podzielone czterema parami
kolumn na kwadratowe przęsła. Cały kościół uznał
za pierwszą katedrę krakowską pod wezwaniem Św.
Gereona (il.l)4.
1 Problem wezwania kościoła podejmowali: A. Szyszko-
Bohusz, Z historii romańskiego Wawelu, Rocznik Krakowski,
19: 1923, s. 10—11; następnie: J. Firlet, Z. Pianowski,
Badania ratoiunicze na dziedzińcu Batorego na Wawelu iv roku
1983■ Problem zachodniej części bazyliki tziv. św. Gereona, Spra-
wozdania Archeologiczne, 39: 1987, s. 249; Z. Pianowski,
Dziesiąty kościół wczesnośredniowieczny na Wawelu — kaplica pa-
łacowa pod wezwaniem Sw. Gereona? [w:] Ars sine scientia nihil
est. Księga ofiarowana Profesorowi Zygmuntowi Swiechowskiemu,
Warszawa 1997, s. 216—217; J. Firlet, Z. Pianowski, Wy-
niki badań archeologicznych tu rejonie katedry i pałacu królewskiego
na Wawelu (1981—1994), Acta Archaeologica Waweliana,
2: 1998, s. 115; Ci sami, Z badań archeologicznych na Wa-
welu w roku 1988, Sprawozdania Archeologiczne, 42: 1990,
s. 312; Ci sami, Przemiany architektury rezydencji monarszej
oraz katedry na Wawelu w świetle nowych badań, Kwartalnik Ar-
chitektury i Urbanistyki, 44: 2000, z. 4, s. 214; Z. Pianow-
ski, Kościół Świętej Marii Egipcjanki — wawelska Sainte Chapelle?
Na początku lat siedemdziesiątych wieku XX
zespół kierowany przez Andrzeja Zakiego przebadał
dziedziniec Batorego i znalazł w jego obrębie mury
pochodzące z rozmaitych okresów. Jednak żadnego
z nich nie związał z kościołem Św. Gereona5. W roku
1983 Zbigniew Pianowski i Janusz Firlet ponownie
przekopali dziedziniec Batorego i rozpoznali mury,
które z całym prawdopodobieństwem stanowią
pozostałości dwuwieżowej fasady tej bazyliki6. Od
początku lat dziewięćdziesiątych Pianowski i Firlet
prowadzili badania na terenie rezerwatu pod zachod-
nim skrzydłem zamku, w rejonie krypty7. Skorygo-
wali oni podane przez Szyszko-Bohusza wymiary
i układ podpór w jej wnętrzu. Nadto zidentyfiko-
wali reszty fundamentów murów międzynawowych
i obwodowych omawianego kościoła (ił. 2)8. W ten
sposób uzyskano nowe dane do rekonstrukcji po-
szczególnych części kościoła. W artykule tym pragnę
[w:] Magistro et amico amici discipuliąue. Lechotui Kalinotuskiemu
w osiemdziesięciolecie urodzin, Kraków 2002, s. 235—244.
2 Szy s zko-B ohusz, o.c., s. 1.
3 Tamże, s. 2—4.
4 Tamże, s. 8—11.
5 Firlet, Pianowski, Wyniki badań i penetracji tu podzie-
miach katedry wawelskiej w latach 1981—1982. Odkrycie kościoła
przedromańskiego, Sprawozdania Archeologiczne, 37: 1985, s. 13.
6 Tamże, s. 8; Ci sami, Badania ratoiunicze na dziedzińcu
Batorego..., s. 245—246; Ci sami, Wyniki badań archeologicz-
nych w rejonie katedry..., s. 110.
7 Firlet, Pianowski, Wyniki badań archeologicznych
w rejonie katedry..., s. 111.
8 Tamże, s. 110—111. Relikty te odkryto podczas badań
prowadzonych latach 1986 i 1988 — Firlet, Pianowski,
Badania w rejonie pałacu królewskiego na Wawelu, Sprawozdania
Archeologiczne, 40: 1988, s. 293; Ci sami, Z badań archeolo-
gicznych na Wawelu tu roku 1988..., s. 309.
17
Seria Nowa, t. 11: 2007
PL ISSN 0071-6723
Klementyna Żurowska
s
Kto budował kryptę pod prezbiterium bazyliki Sw. Gereona
(Sw. Marii Egipcjanki) na Wawelu?
Pamięci Lecha Kalinowskiego
Jednym z pierwszych odnalezionych zabytków
architektury wczesnopiastowskiej na Wawelu jest
kościół określany jako bazylika Św. Gereona, ostatnio
także jako Św. Marii Egipcjanki1. Znany jest on jedy-
nie z części fundamentów i nielicznych fragmentów
partii naziemnej. Był odkrywany w kilku różnych
fazach. W roku 1914 Zygmunt Hendel odsłonił
pod zachodnim skrzydłem zamku dwie półkoliste,
kamienne apsydy2. Prace w tym rejonie kontynuował
następnie Adolf Szyszko-Bohusz, który na prze-
strzeni między owymi apsydami odkrył pozostałości
krypty i poprzedzającego ją od zachodu transeptu
z emporą na krańcu ramienia północnego3. Odkryw-
ca zrekonstruował kryptę jako wnętrze trzynawowe,
halowe i sklepione, podzielone czterema parami
kolumn na kwadratowe przęsła. Cały kościół uznał
za pierwszą katedrę krakowską pod wezwaniem Św.
Gereona (il.l)4.
1 Problem wezwania kościoła podejmowali: A. Szyszko-
Bohusz, Z historii romańskiego Wawelu, Rocznik Krakowski,
19: 1923, s. 10—11; następnie: J. Firlet, Z. Pianowski,
Badania ratoiunicze na dziedzińcu Batorego na Wawelu iv roku
1983■ Problem zachodniej części bazyliki tziv. św. Gereona, Spra-
wozdania Archeologiczne, 39: 1987, s. 249; Z. Pianowski,
Dziesiąty kościół wczesnośredniowieczny na Wawelu — kaplica pa-
łacowa pod wezwaniem Sw. Gereona? [w:] Ars sine scientia nihil
est. Księga ofiarowana Profesorowi Zygmuntowi Swiechowskiemu,
Warszawa 1997, s. 216—217; J. Firlet, Z. Pianowski, Wy-
niki badań archeologicznych tu rejonie katedry i pałacu królewskiego
na Wawelu (1981—1994), Acta Archaeologica Waweliana,
2: 1998, s. 115; Ci sami, Z badań archeologicznych na Wa-
welu w roku 1988, Sprawozdania Archeologiczne, 42: 1990,
s. 312; Ci sami, Przemiany architektury rezydencji monarszej
oraz katedry na Wawelu w świetle nowych badań, Kwartalnik Ar-
chitektury i Urbanistyki, 44: 2000, z. 4, s. 214; Z. Pianow-
ski, Kościół Świętej Marii Egipcjanki — wawelska Sainte Chapelle?
Na początku lat siedemdziesiątych wieku XX
zespół kierowany przez Andrzeja Zakiego przebadał
dziedziniec Batorego i znalazł w jego obrębie mury
pochodzące z rozmaitych okresów. Jednak żadnego
z nich nie związał z kościołem Św. Gereona5. W roku
1983 Zbigniew Pianowski i Janusz Firlet ponownie
przekopali dziedziniec Batorego i rozpoznali mury,
które z całym prawdopodobieństwem stanowią
pozostałości dwuwieżowej fasady tej bazyliki6. Od
początku lat dziewięćdziesiątych Pianowski i Firlet
prowadzili badania na terenie rezerwatu pod zachod-
nim skrzydłem zamku, w rejonie krypty7. Skorygo-
wali oni podane przez Szyszko-Bohusza wymiary
i układ podpór w jej wnętrzu. Nadto zidentyfiko-
wali reszty fundamentów murów międzynawowych
i obwodowych omawianego kościoła (ił. 2)8. W ten
sposób uzyskano nowe dane do rekonstrukcji po-
szczególnych części kościoła. W artykule tym pragnę
[w:] Magistro et amico amici discipuliąue. Lechotui Kalinotuskiemu
w osiemdziesięciolecie urodzin, Kraków 2002, s. 235—244.
2 Szy s zko-B ohusz, o.c., s. 1.
3 Tamże, s. 2—4.
4 Tamże, s. 8—11.
5 Firlet, Pianowski, Wyniki badań i penetracji tu podzie-
miach katedry wawelskiej w latach 1981—1982. Odkrycie kościoła
przedromańskiego, Sprawozdania Archeologiczne, 37: 1985, s. 13.
6 Tamże, s. 8; Ci sami, Badania ratoiunicze na dziedzińcu
Batorego..., s. 245—246; Ci sami, Wyniki badań archeologicz-
nych w rejonie katedry..., s. 110.
7 Firlet, Pianowski, Wyniki badań archeologicznych
w rejonie katedry..., s. 111.
8 Tamże, s. 110—111. Relikty te odkryto podczas badań
prowadzonych latach 1986 i 1988 — Firlet, Pianowski,
Badania w rejonie pałacu królewskiego na Wawelu, Sprawozdania
Archeologiczne, 40: 1988, s. 293; Ci sami, Z badań archeolo-
gicznych na Wawelu tu roku 1988..., s. 309.
17