DOI Artikel:
Żurowska, Klementyna: Kto budował kryptę pod prezbiterium bazyliki Św. Gereon. (Św. Marii Egipcjanki) na Wawelu?
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20622#0025
rekonstrukcję potwierdzają zachowane reszty murów
obwodowych i podpór. Należy natomiast poszczegól-
ne formy krakowskiej krypty omówić w kontekście
zagadnień takich jak:
1. występowanie krypt czteropodporowych,
2. częściowe wbudowanie krypty w transept,
3. stosowanie przęseł o formie prostokątów le-
żących,
4. artykulacja ścian półkolumnami przyścienny-
mi nałożonymi na lizeny,
5. umieszczanie nisz w ścianach,
6. bazy toskańskie ze sznurami,
7. formy kapiteli i plecionka na trzonie kolumny.
Ad 1.
W wieku XI krypty czteropodporowe były liczne,
podobnie jak sześcio- lub nawet wielopodporowe.
Ich występowanie nie wiąże się z konkretnymi
terytoriami. Jednakże warto zwrócić szczególną
uwagę na krypty o czterech podporach z terenów
nadmozańskich i nadreńskich. Nad Mozą są to
krypty kościołów Św. Hadelina w Celles12 i Panny
Marii w Hastiere13, a w Nadrenii krypta zachodnia
kościoła Św. Apostołów w Kolonii14, jak również
krypta zachodnia katedry w Trewirze15 (il. 4). Inną,
niewielką grupę krypt o analogicznej liczbie podpór
odnajdujemy w strefie sztuki południowej. Są to
krypty w kościołach: Św. Maurycego w Amsoldingen
w Szwajcarii16, Św. Maurycego w Aime w Alpach
francuskich17 i Św. Wincentego w Galliano w Lom-
bardii18 (il. 3). Tak więc można sądzić, że krypty
halowe, których sklepienie wspierało się na czterech
podporach, w wieku XI znane były zarówno w Euro-
pie środkowozachodniej, jak i na terenach alpejskich
oraz na południe od Alp.
Ad 2.
Krypty będące podstawą nie tylko chóru ale i tran-
septu w wieku XI i XII stają się integralną częścią du-
12 H. E. Kubach, A. Verbeek, Romanische Baukunst an
Rhein und Maas. Katalog der vorromanischen und romanischen
Denkmdler, t. I, Berlin 1976, s. 172—174.
13 Tamże, s. 354—356.
14 Vorromanische Kirchenbauten. Katalog der Denkmdler bis
zum Ausgang der Ottonem, red. F. Miitherich, Miinchen 1966,
s. 143—145; Kubach, Verbeek, o.c., s. 513—522.
15 Kubach, Verbeek, o.c., t. II, Berlin 1976, 1085—
1110.
16 L. G r o d e c k i, Au seuil de l’art roman. L’architecture otto-
nienne, Paris 1958, s. 134—135; Vorromanische Kirchenbauten...,
1966, s. 23—24; Vorromanische Kirchenbauten. Nachtragsband,
red. F. Miitherich, M. Exner, Miinchen 1991, s. 25.
3. Kraków-Wawel, kościół Św. Gereona (Św. Marii Egipcjanki),
półkolumna na lizenie opinająca mur północny krypty
(fot. T. Rodzińska-Chorąży)
żych, reprezentacyjnych kościołów. Wystarczy wymie-
nić takie budowle jak katedrę w Spirze19, kościół Panny
Marii na Kapitolu w Kolonii20, czy kościół opacki Św.
Mikołaja w Brauweiler21. W naszym przypadku chodzi
jednak o inny wariant tego układu. W krakowskiej
krypcie ostatnie, zachodnie przęsło krypty wsuwa się
nieco w środkową część transeptu kościoła. Nie jest
jasne, jaka była funkcja tej wysuniętej części. Sądzi się,
że była ona miejscem przeznaczonym dla chórzystów.
Niestety, znamy niewiele analogicznych przykładów
17 Gródecki, o.c., s. 134—135.
18 S. Chierici, La Lombardia, Milano 1978, s. 241, 244,
fot. 112 ; M. Mag ni, Cryptes du haut Moyen Age en Italie:
problemes de typologie du IXejusqu’au debut du XIesiecle, Cahiers
Archeologiąues, 28:1979, s. 80—81; A. Guiglia Gui-
do bal di, Galliano [w:] Enciclopedia dell’arte medievale, t. VI,
Roma 1995, s. 455-456.
19 Gródecki, o.c., s. 229; Vorromanische Kirchenbau-
ten. ..,1971, s. 317-318.
20 Gródecki, o.c., s. 112-114, 229-230; Vorromanische
Kirchenbauten..., 1968, s. 148—150; Vorromanische Kirchen-
bauten .. .,1991, s. 222—223; Kubach, Verbeek, o.c., t. I,
s. 558-568.
21 Gródecki, o.c., s. 114; Kubach, Verbeek, o.c., t. I,
s. 141-150.
19
obwodowych i podpór. Należy natomiast poszczegól-
ne formy krakowskiej krypty omówić w kontekście
zagadnień takich jak:
1. występowanie krypt czteropodporowych,
2. częściowe wbudowanie krypty w transept,
3. stosowanie przęseł o formie prostokątów le-
żących,
4. artykulacja ścian półkolumnami przyścienny-
mi nałożonymi na lizeny,
5. umieszczanie nisz w ścianach,
6. bazy toskańskie ze sznurami,
7. formy kapiteli i plecionka na trzonie kolumny.
Ad 1.
W wieku XI krypty czteropodporowe były liczne,
podobnie jak sześcio- lub nawet wielopodporowe.
Ich występowanie nie wiąże się z konkretnymi
terytoriami. Jednakże warto zwrócić szczególną
uwagę na krypty o czterech podporach z terenów
nadmozańskich i nadreńskich. Nad Mozą są to
krypty kościołów Św. Hadelina w Celles12 i Panny
Marii w Hastiere13, a w Nadrenii krypta zachodnia
kościoła Św. Apostołów w Kolonii14, jak również
krypta zachodnia katedry w Trewirze15 (il. 4). Inną,
niewielką grupę krypt o analogicznej liczbie podpór
odnajdujemy w strefie sztuki południowej. Są to
krypty w kościołach: Św. Maurycego w Amsoldingen
w Szwajcarii16, Św. Maurycego w Aime w Alpach
francuskich17 i Św. Wincentego w Galliano w Lom-
bardii18 (il. 3). Tak więc można sądzić, że krypty
halowe, których sklepienie wspierało się na czterech
podporach, w wieku XI znane były zarówno w Euro-
pie środkowozachodniej, jak i na terenach alpejskich
oraz na południe od Alp.
Ad 2.
Krypty będące podstawą nie tylko chóru ale i tran-
septu w wieku XI i XII stają się integralną częścią du-
12 H. E. Kubach, A. Verbeek, Romanische Baukunst an
Rhein und Maas. Katalog der vorromanischen und romanischen
Denkmdler, t. I, Berlin 1976, s. 172—174.
13 Tamże, s. 354—356.
14 Vorromanische Kirchenbauten. Katalog der Denkmdler bis
zum Ausgang der Ottonem, red. F. Miitherich, Miinchen 1966,
s. 143—145; Kubach, Verbeek, o.c., s. 513—522.
15 Kubach, Verbeek, o.c., t. II, Berlin 1976, 1085—
1110.
16 L. G r o d e c k i, Au seuil de l’art roman. L’architecture otto-
nienne, Paris 1958, s. 134—135; Vorromanische Kirchenbauten...,
1966, s. 23—24; Vorromanische Kirchenbauten. Nachtragsband,
red. F. Miitherich, M. Exner, Miinchen 1991, s. 25.
3. Kraków-Wawel, kościół Św. Gereona (Św. Marii Egipcjanki),
półkolumna na lizenie opinająca mur północny krypty
(fot. T. Rodzińska-Chorąży)
żych, reprezentacyjnych kościołów. Wystarczy wymie-
nić takie budowle jak katedrę w Spirze19, kościół Panny
Marii na Kapitolu w Kolonii20, czy kościół opacki Św.
Mikołaja w Brauweiler21. W naszym przypadku chodzi
jednak o inny wariant tego układu. W krakowskiej
krypcie ostatnie, zachodnie przęsło krypty wsuwa się
nieco w środkową część transeptu kościoła. Nie jest
jasne, jaka była funkcja tej wysuniętej części. Sądzi się,
że była ona miejscem przeznaczonym dla chórzystów.
Niestety, znamy niewiele analogicznych przykładów
17 Gródecki, o.c., s. 134—135.
18 S. Chierici, La Lombardia, Milano 1978, s. 241, 244,
fot. 112 ; M. Mag ni, Cryptes du haut Moyen Age en Italie:
problemes de typologie du IXejusqu’au debut du XIesiecle, Cahiers
Archeologiąues, 28:1979, s. 80—81; A. Guiglia Gui-
do bal di, Galliano [w:] Enciclopedia dell’arte medievale, t. VI,
Roma 1995, s. 455-456.
19 Gródecki, o.c., s. 229; Vorromanische Kirchenbau-
ten. ..,1971, s. 317-318.
20 Gródecki, o.c., s. 112-114, 229-230; Vorromanische
Kirchenbauten..., 1968, s. 148—150; Vorromanische Kirchen-
bauten .. .,1991, s. 222—223; Kubach, Verbeek, o.c., t. I,
s. 558-568.
21 Gródecki, o.c., s. 114; Kubach, Verbeek, o.c., t. I,
s. 141-150.
19