DOI Artikel:
Żurowska, Klementyna: Kto budował kryptę pod prezbiterium bazyliki Św. Gereon. (Św. Marii Egipcjanki) na Wawelu?
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20622#0027
w architekturze zachodniej. Z całą pewnością tak
właśnie usytuowana była krypta wschodnia wymie-
nianego już benedyktyńskiego kościoła w Hastiere22,
dalej — krypta wschodnia również benedyktyńskiego
kościoła Św. Gertrudy w Nivelles23. Oba przykła-
dy znajdują się w dolinie Mozy i oba też powstały
w pierwszej połowie wieku IX.
Ad 3.
Zastosowanie przęseł o rzucie leżącego prostokąta
w kryptach należy do wielkiej rzadkości. U. Lob-
bedey, rekonstruując pierwszą fazę krypty wschod-
niej katedry w Paderborn, datowanej na przełom
wieku X i XI, uważa, że przęsła, wyznaczone tam
przez 6 filarów miały właśnie kształt prostokątów
leżących. Jednakże w latach 1009—1015 krypta ta
została przebudowana, a nowe przęsła otrzymały
rzut kwadratu24. Siłą rzeczy krypta ta nie mogła
więc stanowić źródła inspiracji dla innych przykła-
dów datowanych na wiek XI. W zasadzie znana mi
jest tylko jedna krypta, która dosyć wiernie oddaje
proporcje ujawnione w krypcie wawelskiej. Jest to
mianowicie krypta wschodnia kościoła w Celles
nad Mozą, wzniesionego około roku 1035 (ił. 4a)25.
Cztery podpory wolnostojące wspierają w niej gurty
spływające także na dziesięć podpór przyściennych.
Wszystkie te podpory dzielą przestrzeń na dziewięć
przęseł o rzucie prostokątów leżących. Jest to krypta
jedyna w swoim rodzaju, a jej znaczenie dla budowli
krakowskiej zostanie jeszcze omówione. Warto także
wspomnieć, że środkowe części krypt trzynawowych
pod chórem wschodnim kościołów: Panny Marii na
Kapitolu w Kolonii oraz opackiego w Brauweiler
mają również przęsła o kształcie prostokąta leżącego,
jakkolwiek bardzo rozwinięty rzut poziomy tych
krypt jest różny od krypty krakowskiej26.
Ad 4.
Odmiennie przedstawia się sprawa występowania
artykulacji murów w postaci półkolumn na lizenach.
Oczywiście, ich geneza wywodzi się z antyku, wystar-
czy przypomnieć artykulację ścian dziedzińca Piazza
d’Oro w Yilli Hadriana w Tivoli27. W interesującym
nas okresie, w wieku XI, widzimy takie rozwiązanie
w formie monumentalnej w Kolonii, we wnętrzu
22 Tamże, s. 354—356.
23 Tamże, s. 860—875; Vorromanische Kirchenbauten...,
1968, s. 236—238; L. F. Genicot, Les eglises mosanes du XIe
siecle, Louvain 1972, s. 16, 21.
24 Yorromanische Kirchenbauten..., 1968, s. 248—249-
0 5m
6. Kościół Św. Eufemii na Isola Comacina — rzut poziomy
krypty (wg Magni, Architettura...) oraz elewacja zewnętrzna
części wschodniej (fot. K. Żurowska)
naw bocznych kościoła Panny Marii na Kapitolu28.
Na terenie Cesarstwa jest to jednak wówczas przy-
padek odosobniony, gdyż najwcześniejszym znanym
mi przykładem tej formy zastosowanej w krypcie
jest zespół półkolumn przyściennych na piłastrach
w zachodniej krypcie katedry w Trewirze, pochodzą-
cy dopiero z lat trzydziestych XII wieku29.
25 Por. przyp. 12.
26 Por. przyp. 19 i 20.
27 Dziękuję Pani dr T. Rodzińskiej-Chorąży za zwrócenie
mi uwagi na półkolumny na lizenach w Tivoli.
28 Por. przyp. 20.
29 Por. przyp. 15.
21
właśnie usytuowana była krypta wschodnia wymie-
nianego już benedyktyńskiego kościoła w Hastiere22,
dalej — krypta wschodnia również benedyktyńskiego
kościoła Św. Gertrudy w Nivelles23. Oba przykła-
dy znajdują się w dolinie Mozy i oba też powstały
w pierwszej połowie wieku IX.
Ad 3.
Zastosowanie przęseł o rzucie leżącego prostokąta
w kryptach należy do wielkiej rzadkości. U. Lob-
bedey, rekonstruując pierwszą fazę krypty wschod-
niej katedry w Paderborn, datowanej na przełom
wieku X i XI, uważa, że przęsła, wyznaczone tam
przez 6 filarów miały właśnie kształt prostokątów
leżących. Jednakże w latach 1009—1015 krypta ta
została przebudowana, a nowe przęsła otrzymały
rzut kwadratu24. Siłą rzeczy krypta ta nie mogła
więc stanowić źródła inspiracji dla innych przykła-
dów datowanych na wiek XI. W zasadzie znana mi
jest tylko jedna krypta, która dosyć wiernie oddaje
proporcje ujawnione w krypcie wawelskiej. Jest to
mianowicie krypta wschodnia kościoła w Celles
nad Mozą, wzniesionego około roku 1035 (ił. 4a)25.
Cztery podpory wolnostojące wspierają w niej gurty
spływające także na dziesięć podpór przyściennych.
Wszystkie te podpory dzielą przestrzeń na dziewięć
przęseł o rzucie prostokątów leżących. Jest to krypta
jedyna w swoim rodzaju, a jej znaczenie dla budowli
krakowskiej zostanie jeszcze omówione. Warto także
wspomnieć, że środkowe części krypt trzynawowych
pod chórem wschodnim kościołów: Panny Marii na
Kapitolu w Kolonii oraz opackiego w Brauweiler
mają również przęsła o kształcie prostokąta leżącego,
jakkolwiek bardzo rozwinięty rzut poziomy tych
krypt jest różny od krypty krakowskiej26.
Ad 4.
Odmiennie przedstawia się sprawa występowania
artykulacji murów w postaci półkolumn na lizenach.
Oczywiście, ich geneza wywodzi się z antyku, wystar-
czy przypomnieć artykulację ścian dziedzińca Piazza
d’Oro w Yilli Hadriana w Tivoli27. W interesującym
nas okresie, w wieku XI, widzimy takie rozwiązanie
w formie monumentalnej w Kolonii, we wnętrzu
22 Tamże, s. 354—356.
23 Tamże, s. 860—875; Vorromanische Kirchenbauten...,
1968, s. 236—238; L. F. Genicot, Les eglises mosanes du XIe
siecle, Louvain 1972, s. 16, 21.
24 Yorromanische Kirchenbauten..., 1968, s. 248—249-
0 5m
6. Kościół Św. Eufemii na Isola Comacina — rzut poziomy
krypty (wg Magni, Architettura...) oraz elewacja zewnętrzna
części wschodniej (fot. K. Żurowska)
naw bocznych kościoła Panny Marii na Kapitolu28.
Na terenie Cesarstwa jest to jednak wówczas przy-
padek odosobniony, gdyż najwcześniejszym znanym
mi przykładem tej formy zastosowanej w krypcie
jest zespół półkolumn przyściennych na piłastrach
w zachodniej krypcie katedry w Trewirze, pochodzą-
cy dopiero z lat trzydziestych XII wieku29.
25 Por. przyp. 12.
26 Por. przyp. 19 i 20.
27 Dziękuję Pani dr T. Rodzińskiej-Chorąży za zwrócenie
mi uwagi na półkolumny na lizenach w Tivoli.
28 Por. przyp. 20.
29 Por. przyp. 15.
21