DOI Artikel:
Żurowska, Klementyna: Kto budował kryptę pod prezbiterium bazyliki Św. Gereon. (Św. Marii Egipcjanki) na Wawelu?
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20622#0028
Na południe od Alp, najpóźniej w 3 ćwierci
wieku XI, wzniesiono kościół Św. Michała w Oleg-
gio30. W trzynawowej, halowej krypcie pod chórem
wschodnim do pilastrów przyściennych przylegają
tam półkoliste w przekroju elementy (można by
nazwać je półkolumnami, gdyby nie brak kapiteli).
W krypcie kościoła San Paragorio w Noli, ze schyłku
wieku XI zachowanych jest kilka podpór przyścien-
nych łączących lizenę z półkolumną31. Półkolumny
na lizenach można jeszcze oglądać w nieźle zachowa-
nej krypcie w ruinach kościoła Św. Eufemii na Isola
Comacina. Ten sam element występuje również na
zewnętrznej części.apsydy głównej tej samej budowli.
Datowana jest ona na wiek XI, po roku 1031 (ił.
6)32. Również apsyda wschodnia i boczne elewacje
monumentalnego kościoła Sant’ Abondio w Como,
poświęconego w roku 1095, opięte są szeregiem
półkolumn na lizenach33. Powyższy przegląd wystę-
powania tej formy ukazuje, że na terenie Niemiec
w wieku XI pojawia się ona jeden raz. W północnej
Italii jest to forma stosowana częściej.
Ad 5.
Nisze w grubości muru wywodzą się także z archi-
tektury antycznej i stosowane były w sztuce chrześ-
cijańskiej od zawsze. Z wieku X znane są nam dwa
przykłady ich występowania: we wschodniej krypcie
kolegiaty ŚŚ. Jakuba i Wiperta w Quedlinburgu34
i w krypcie, której reszty znaleziono w Magdeburgu,
będącej częścią katedry Ottona I35. W architekturze
ottońskiej dominuje tendencja do oddziaływania du-
żymi, gładkimi płaszczyznami ścian. Niemniej jednak
30 S. Chierici, San Michele a Oleggio [w:] Piemont-Ligurie
roman, Milano 1979, s. 195—202.
31 D. Citi, San Paragorio de Noli [w:] Piemont-Ligurie ro-
man, Milano 1979, s. 315—324; A. Frondoni, Noli [w:] En-
ciclopedia dell’arte medievale, t. VIII, Roma 1997, s. 714—715.
32 M. Mag ni, Architettura romanica comasca, Milano—Va-
rese 1960, s. 43—47, fot. 36—42; P. Strada, Como [w:] Enciclo-
pedia delParte medievale, t. I, Roma 1994, s. 239—240.
33 Mag ni, Architettura..., s. 77—88, fot. 86—96; Strada,
o.c., s. 237, 239; Chierici, Ea Lombardia..., s. 150—151, fot. 57.
34 Gródecki, o.c., s. 222; Vorromanische Kirchenbauten...,
1971, s. 264—265; U. Rosner, Die ottonische Krypta, K5ln
1991, s. 240—241; E. Lehmann, Zu „Confessio” und Wiperti-
krypta in Quedlmburg [w:J Von der Kirchenfamilie zur Kathedrale
undandere Anfsdtze, Berlin 1999, s. 201—202.
35 Gródecki, o.c., s. 95, 222—223; Vorromanische Kirchen-
bauten. .., 1966, s. 190-191; Vorromanische Kirchenbauten...,
1991, tamże literatura i plan budowli — s. 261, 264; Rosner,
o.c., s. 276.
36 Gródecki, o.c., s. 60—62; Vorromanische Kirchenbau-
ten. ..,1966, s. 73—75; Kubach, Verbeek, o.c., t. I, s. 268—
278.
w części kościołów pojawiają się wąskie i wysokie
nisze, usytuowane najczęściej szeregowo, tworzące jak
gdyby fryzy. Nie dzielą one, ani nie rozbijają ściany.
Przeciwnie, podkreślają jej horyzontalny układ. Takie
przykłady odnajdujemy w nawach bocznych kościoła
Św. Trójcy w Essen36, również w nawach bocznych
kościoła Św. Lucjusza w Werden37. W transepcie koś-
cioła Św. Jerzego w Kolonii umieszczone one zostały
w narożnikach38. Ten sam typ wąskich i wysokich
nisz, o charakterze zdecydowanie dekoracyjnym, od-
najdujemy w apsydzie głównej kościoła San Paragorio
w Noli w Ligurii39.
Zgoła inny rodzaj nisz można obserwować
w ścianach krypt z terenu cesarstwa z wieku XI
(ił. 7). Trzynawowa, halowa krypta katedry w Pa-
derborn (1009-1015) miała siedem głębokich nisz
w ścianach bocznych i apsydzie40. W krypcie kościoła
Św. Stefana w Wiirzburgu (przed 1032) znajdowało
się także 9 nisz: 6 w ścianach bocznych i apsydzie
oraz 3 w ścianie zachodniej41. W krypcie kościoła
św. Jerzego w Kolonii (pośw. 1067) zachowane są
jeszcze w apsydzie 3 pierwotne wnęki42, w kryp-
cie kościoła Św. Seweryna było ich 543. W krypcie
kościoła Panny Marii w Huy, w krótkich, prostych
ścianach poprzedzających apsydę umieszczono po
dwie niewielkie nisze, o głębokości 0,5 m, i wyso-
kości 3 m44. W Pradze-Brzewnowie, pod chórem
kościoła benedyktyńskiego, znajdowała się krypta
prostokątna z apsydą. We wszystkich ścianach roz-
mieszczonych było 12 nisz prostokątnych. Aneżka
Merhautova datuje tę kryptę na pierwszą połowę
wieku XI45. Z końca tego stulecia pochodzi tak-
37 Gródecki, o.c., s. 140—142; Kubach, Verbeek,
o.c., t. II, s. 1232-1236; Vorromanische Kirchenbauten..., 1971,
s. 371-372.
38 Gródecki, o.c., s. 110— 111; Kub ach, Ve r bee k, o.c.,
t. I, s. 529—533; Vorromanische Kirchenbauten... ,1968, s. 146—
147; Vorromanische Kirchenbauten..., 1991, literatura — s. 219.
39 Por. przyp. 31; ponadto Chierici, La Lombardia...,
s. 714.
40 Vorromanische Kirchenbauten..., 1968, s. 248—249; Ros-
ner, o.c. s. 236—237.
41 Vorromanische Kirchenbauten..., 1971, s. 384—385; Ros-
ner, o.c. s. 264.
42 Por. przyp. 38.
43 Kubach, Verbeek, o.c., t. I, s. 596-603; Vorromani-
sche Kirchenbauten..., 1968, s. 154—157; Vorromanische Kirchen-
bauten..., 1991, s. 228.
44 Genicot, o.c., s. 127—128, 131; Kubach, Verbeek,
o.c., 1.1, s. 414-416.
45 Z. Dragoun, A. Merhautova, P. Sommer, Sta-
vebni podoba brevnovskeho klastera ve stredoveku [w:] (993—1993)
Milenium brevnovskeho klastera, red. I. Hlavaćek, M. Blahova,
Praha 1993, s. 67—137. Starsza literatura na temat opactwa
22
wieku XI, wzniesiono kościół Św. Michała w Oleg-
gio30. W trzynawowej, halowej krypcie pod chórem
wschodnim do pilastrów przyściennych przylegają
tam półkoliste w przekroju elementy (można by
nazwać je półkolumnami, gdyby nie brak kapiteli).
W krypcie kościoła San Paragorio w Noli, ze schyłku
wieku XI zachowanych jest kilka podpór przyścien-
nych łączących lizenę z półkolumną31. Półkolumny
na lizenach można jeszcze oglądać w nieźle zachowa-
nej krypcie w ruinach kościoła Św. Eufemii na Isola
Comacina. Ten sam element występuje również na
zewnętrznej części.apsydy głównej tej samej budowli.
Datowana jest ona na wiek XI, po roku 1031 (ił.
6)32. Również apsyda wschodnia i boczne elewacje
monumentalnego kościoła Sant’ Abondio w Como,
poświęconego w roku 1095, opięte są szeregiem
półkolumn na lizenach33. Powyższy przegląd wystę-
powania tej formy ukazuje, że na terenie Niemiec
w wieku XI pojawia się ona jeden raz. W północnej
Italii jest to forma stosowana częściej.
Ad 5.
Nisze w grubości muru wywodzą się także z archi-
tektury antycznej i stosowane były w sztuce chrześ-
cijańskiej od zawsze. Z wieku X znane są nam dwa
przykłady ich występowania: we wschodniej krypcie
kolegiaty ŚŚ. Jakuba i Wiperta w Quedlinburgu34
i w krypcie, której reszty znaleziono w Magdeburgu,
będącej częścią katedry Ottona I35. W architekturze
ottońskiej dominuje tendencja do oddziaływania du-
żymi, gładkimi płaszczyznami ścian. Niemniej jednak
30 S. Chierici, San Michele a Oleggio [w:] Piemont-Ligurie
roman, Milano 1979, s. 195—202.
31 D. Citi, San Paragorio de Noli [w:] Piemont-Ligurie ro-
man, Milano 1979, s. 315—324; A. Frondoni, Noli [w:] En-
ciclopedia dell’arte medievale, t. VIII, Roma 1997, s. 714—715.
32 M. Mag ni, Architettura romanica comasca, Milano—Va-
rese 1960, s. 43—47, fot. 36—42; P. Strada, Como [w:] Enciclo-
pedia delParte medievale, t. I, Roma 1994, s. 239—240.
33 Mag ni, Architettura..., s. 77—88, fot. 86—96; Strada,
o.c., s. 237, 239; Chierici, Ea Lombardia..., s. 150—151, fot. 57.
34 Gródecki, o.c., s. 222; Vorromanische Kirchenbauten...,
1971, s. 264—265; U. Rosner, Die ottonische Krypta, K5ln
1991, s. 240—241; E. Lehmann, Zu „Confessio” und Wiperti-
krypta in Quedlmburg [w:J Von der Kirchenfamilie zur Kathedrale
undandere Anfsdtze, Berlin 1999, s. 201—202.
35 Gródecki, o.c., s. 95, 222—223; Vorromanische Kirchen-
bauten. .., 1966, s. 190-191; Vorromanische Kirchenbauten...,
1991, tamże literatura i plan budowli — s. 261, 264; Rosner,
o.c., s. 276.
36 Gródecki, o.c., s. 60—62; Vorromanische Kirchenbau-
ten. ..,1966, s. 73—75; Kubach, Verbeek, o.c., t. I, s. 268—
278.
w części kościołów pojawiają się wąskie i wysokie
nisze, usytuowane najczęściej szeregowo, tworzące jak
gdyby fryzy. Nie dzielą one, ani nie rozbijają ściany.
Przeciwnie, podkreślają jej horyzontalny układ. Takie
przykłady odnajdujemy w nawach bocznych kościoła
Św. Trójcy w Essen36, również w nawach bocznych
kościoła Św. Lucjusza w Werden37. W transepcie koś-
cioła Św. Jerzego w Kolonii umieszczone one zostały
w narożnikach38. Ten sam typ wąskich i wysokich
nisz, o charakterze zdecydowanie dekoracyjnym, od-
najdujemy w apsydzie głównej kościoła San Paragorio
w Noli w Ligurii39.
Zgoła inny rodzaj nisz można obserwować
w ścianach krypt z terenu cesarstwa z wieku XI
(ił. 7). Trzynawowa, halowa krypta katedry w Pa-
derborn (1009-1015) miała siedem głębokich nisz
w ścianach bocznych i apsydzie40. W krypcie kościoła
Św. Stefana w Wiirzburgu (przed 1032) znajdowało
się także 9 nisz: 6 w ścianach bocznych i apsydzie
oraz 3 w ścianie zachodniej41. W krypcie kościoła
św. Jerzego w Kolonii (pośw. 1067) zachowane są
jeszcze w apsydzie 3 pierwotne wnęki42, w kryp-
cie kościoła Św. Seweryna było ich 543. W krypcie
kościoła Panny Marii w Huy, w krótkich, prostych
ścianach poprzedzających apsydę umieszczono po
dwie niewielkie nisze, o głębokości 0,5 m, i wyso-
kości 3 m44. W Pradze-Brzewnowie, pod chórem
kościoła benedyktyńskiego, znajdowała się krypta
prostokątna z apsydą. We wszystkich ścianach roz-
mieszczonych było 12 nisz prostokątnych. Aneżka
Merhautova datuje tę kryptę na pierwszą połowę
wieku XI45. Z końca tego stulecia pochodzi tak-
37 Gródecki, o.c., s. 140—142; Kubach, Verbeek,
o.c., t. II, s. 1232-1236; Vorromanische Kirchenbauten..., 1971,
s. 371-372.
38 Gródecki, o.c., s. 110— 111; Kub ach, Ve r bee k, o.c.,
t. I, s. 529—533; Vorromanische Kirchenbauten... ,1968, s. 146—
147; Vorromanische Kirchenbauten..., 1991, literatura — s. 219.
39 Por. przyp. 31; ponadto Chierici, La Lombardia...,
s. 714.
40 Vorromanische Kirchenbauten..., 1968, s. 248—249; Ros-
ner, o.c. s. 236—237.
41 Vorromanische Kirchenbauten..., 1971, s. 384—385; Ros-
ner, o.c. s. 264.
42 Por. przyp. 38.
43 Kubach, Verbeek, o.c., t. I, s. 596-603; Vorromani-
sche Kirchenbauten..., 1968, s. 154—157; Vorromanische Kirchen-
bauten..., 1991, s. 228.
44 Genicot, o.c., s. 127—128, 131; Kubach, Verbeek,
o.c., 1.1, s. 414-416.
45 Z. Dragoun, A. Merhautova, P. Sommer, Sta-
vebni podoba brevnovskeho klastera ve stredoveku [w:] (993—1993)
Milenium brevnovskeho klastera, red. I. Hlavaćek, M. Blahova,
Praha 1993, s. 67—137. Starsza literatura na temat opactwa
22