DOI article:
Betlej, Andrzej: Nagrobek Jabłonowskich w kościele Jezuitów we Lwowie
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20622#0080
sów w Welehradzie, 1723—172631). Na gruncie
polskim — w odniesieniu do sztuki późnobarokowej
w XVIII w. (pomijając klasycystyczne realizacje
w pracach Sebastiana Sierakowskiego) — znanych
jest jedynie kilka przykładów. Motyw ten występuje
tylko na antependiach i płycinach w kościele Św.
Anny w Krakowie32, znajdował się na pochodzącym
z końca XVII stulecia niezachowanym nagrobku
Leszka Czarnego w kościele Dominikanów33, widocz-
ny jest ponadto w realizacjach związanych ostatnio
z Francesco Torrianim (np. ołtarz główny w kościele
Św. Jana w Krakowie, 1730)34 oraz w dekoracji
odrzwi portalu kaplicy Dzieduszyckich w lwowskim
kościele Jezuitów35.
Podsumowując powyższe rozważania można
stwierdzić, iż nagrobek Jabłonowskich, jeśli chodzi
o jego strukturę, jak i dekorację rzeźbiarską oraz
ornamentalną sytuuje się w tradycji sztuki poberni-
niowskiej. Większość wskazanych analogii sugeruje,
że wykonał go artysta (artyści — jeśli przyjmiemy, że
autor projektu monumentu i dekoracji rzeźbiarskiej
to różne osoby) znający dzieła morawskie Baltazara
Fontany, a być może jego naśladowca.
5. Analiza porównawcza.
PRÓBA OKREŚLENIA AUTORSTWA
Na temat działalności fundacyjnej Stanisława
Wincentego Jabłonowskiego jest dość dużo prze-
kazów36. Wojewoda rawski ufundował: kościół
w Krzywinie oraz dla bernardynów we Fradze, koś-
ciół i klasztor Karmelitów w Glinnikach, konwent
Paulinów w Niżniowie, kościół i kolegium Pijarów
31 Karpowicz, Baldasar Fontana..., s. 272—277.
32 Tamże, il. 94, 95.
33 M. Rożek, Groby króleiuskie w Krakowie, Kraków 1977,
s. 42-44, il. 5.
34 M. Karpowicz, Artisti ticinesi in Polonia nella prima
meta ciel ‘700, Ticino 1999, s. 30. Podobny repertuar ornamen-
tów regencyjnych jest na ambonie kościoła w Dobromilu (lata
dwudzieste w. XVIII lub pomiędzy latami 1743 a 1753) —
zob. M. Kaleciński, P. Krasny, Kościół parafialny p.w. Prze-
mienienia Pańskiego w Dobromilu [w:] Materiały do dziejów sztuki
sakralnej na ziemiach wschodnich daiunej Rzeczypospolitej, red.
J. K. Ostrowski, cz. I: Kościoły i klasztory dawnego województiua
ruskiego, t. 3, Kraków 1995, s. 68 — por. Sito, Thomas Hut-
ter..., s. 198.
35 Omówiony w dalszej części niniejszej pracy.
36 Na temat fundacji Stanisława Wincentego zob. Zału-
ski, o.c., s. 168—172; Kiełczewski, o.c., k. F2v.; T. Choj-
nowski, Tama żalom ukoronowana [...] w cnoty Stanisława
Wincentego Jabłonowskiego, Lwów 1755, k. C2v. — Gajewski,
Mauzoleum..., s. 399—411.
w Międzyrzeczu Ostrogskim, stację misyjną jezuitów
w Białej Cerkwi. Przy kościele parafialnym w Ostro-
gu wzniósł w r. 1737 ołtarz i kaplicę Św. Jana Ne-
pomucena, a przy kościele Kapucynów we Lwowie
„wystawił” kaplicę Św. Feliksa. Stanisław Wincenty
przyczynił się też do ozdoby kościoła Karmelitów
w Bołszowcach, przez wdzięcznych zakonników
nazwany tej świątyni fundatorem, który „punkt
w punkt emulował z Salomonem”. Ponadto wojewo-
da rawski wspomógł także fundację dominikanów
obserwantów w Wysokim Kole i franciszkanów
w Haliczu. Misjonarzom w Zaslawiu „sprawił szcze-
rozłote” kielichy, a w r. 1741 w katedrze lwowskiej
ołtarz Pana Jezusa Miłosiernego „struktury przedniej
erygował”37. Najbardziej znaną jego fundacją jest
własna kaplica grobowa przy bazylice jasnogórskiej.
Pomimo tak licznych fundacji trudno jednak mówić
0 jakimś programowym mecenacie artystycznym
tego magnata38. Trudno w ogóle wskazać artystów,
których można określić jako nadwornych lub stale
dlań pracujących. Dla budowy pokuckiego kościoła
1 klasztoru paulińskiego w Niżniowie wojewoda
rawski musiał na przykład sprowadzić aż z wołyń-
skiego Krzemieńca architekta, jezuickiego księdza
Pawła Giżyckiego39, a przy wznoszeniu jego kaplicy
grobowej na Jasnej Górze zostali zatrudnieni artyści
miejscowi — małopolscy (Wojciech Rojowski)40.
Jak dotąd znanych z nazwiska jest zresztą tylko
dwóch innych budowniczych, którzy pracowali dla
Jabłonowskich. Jakub Perti (kuzyn Filipa, pracu-
jącego na usługach rodziny Sieniawskich przed r.
1714) został odnotowany w r. 1726 jako architekt
Jana Stanisława Jabłonowskiego41, z którego fundacji
37 BZNiO, sygn. 2249 | III, Pamiętnik Stanisława Wincen-
tego..., k. 6v.; Kiełczewski, o. c., k. F2v.; M. Dzieduszy-
cki, Kościół katedralny lwowski obrządku łacińskiego, Lwów 1872,
s. 48; T. Mańkowski, Dawny Lwów, jego sztuka i kultura
artystyczna, Londyn 1974, s. 64, błędnie podaje, że hetman
Stanisław Jabłonowski ufundował w r. 1741 płaszcz dla póź-
nogotyckiej figury „Chrystusa Cierpiętniczego” w katedrze
lwowskiej. Zapewne chodzi tu o Stanisława Wincentego,
hetman bowiem zmarł w r. 1702 a fundacja płaszcza była za-
pewne powiązana ze wzniesieniem ołtarza. Można też dodać,
że płaszcz ma bardzo zbliżone formy ornamentów do tych
na opisanej tarczy herbowej nagrobka jezuickiego. Rzeźba
znajduje się obecnie w Tarnowie, w kościele p.w. Św. Rodziny
— zob. T. Chrzanowski, M. Kornecki, Sztuka ziemi kra-
kowskiej, Kraków 1982, s. 463, il. 293.
38 Zob. Dobrzyniecka, o. c., s. 239-
39 A. Betlej, Paweł Giżycki, architekt polski XVIII wieku,
Kraków 2003, s. 115.
40 Gajewski, Mauzoleum..., s. 301—404.
41 R Bohdziewicz, Korespondencja artystyczna Elżbiety
Sieniawskiej z lat 1700—1729 w zbiorach Czartoryskich w Krako-
wie, Lublin 1964, s. 182.
74
polskim — w odniesieniu do sztuki późnobarokowej
w XVIII w. (pomijając klasycystyczne realizacje
w pracach Sebastiana Sierakowskiego) — znanych
jest jedynie kilka przykładów. Motyw ten występuje
tylko na antependiach i płycinach w kościele Św.
Anny w Krakowie32, znajdował się na pochodzącym
z końca XVII stulecia niezachowanym nagrobku
Leszka Czarnego w kościele Dominikanów33, widocz-
ny jest ponadto w realizacjach związanych ostatnio
z Francesco Torrianim (np. ołtarz główny w kościele
Św. Jana w Krakowie, 1730)34 oraz w dekoracji
odrzwi portalu kaplicy Dzieduszyckich w lwowskim
kościele Jezuitów35.
Podsumowując powyższe rozważania można
stwierdzić, iż nagrobek Jabłonowskich, jeśli chodzi
o jego strukturę, jak i dekorację rzeźbiarską oraz
ornamentalną sytuuje się w tradycji sztuki poberni-
niowskiej. Większość wskazanych analogii sugeruje,
że wykonał go artysta (artyści — jeśli przyjmiemy, że
autor projektu monumentu i dekoracji rzeźbiarskiej
to różne osoby) znający dzieła morawskie Baltazara
Fontany, a być może jego naśladowca.
5. Analiza porównawcza.
PRÓBA OKREŚLENIA AUTORSTWA
Na temat działalności fundacyjnej Stanisława
Wincentego Jabłonowskiego jest dość dużo prze-
kazów36. Wojewoda rawski ufundował: kościół
w Krzywinie oraz dla bernardynów we Fradze, koś-
ciół i klasztor Karmelitów w Glinnikach, konwent
Paulinów w Niżniowie, kościół i kolegium Pijarów
31 Karpowicz, Baldasar Fontana..., s. 272—277.
32 Tamże, il. 94, 95.
33 M. Rożek, Groby króleiuskie w Krakowie, Kraków 1977,
s. 42-44, il. 5.
34 M. Karpowicz, Artisti ticinesi in Polonia nella prima
meta ciel ‘700, Ticino 1999, s. 30. Podobny repertuar ornamen-
tów regencyjnych jest na ambonie kościoła w Dobromilu (lata
dwudzieste w. XVIII lub pomiędzy latami 1743 a 1753) —
zob. M. Kaleciński, P. Krasny, Kościół parafialny p.w. Prze-
mienienia Pańskiego w Dobromilu [w:] Materiały do dziejów sztuki
sakralnej na ziemiach wschodnich daiunej Rzeczypospolitej, red.
J. K. Ostrowski, cz. I: Kościoły i klasztory dawnego województiua
ruskiego, t. 3, Kraków 1995, s. 68 — por. Sito, Thomas Hut-
ter..., s. 198.
35 Omówiony w dalszej części niniejszej pracy.
36 Na temat fundacji Stanisława Wincentego zob. Zału-
ski, o.c., s. 168—172; Kiełczewski, o.c., k. F2v.; T. Choj-
nowski, Tama żalom ukoronowana [...] w cnoty Stanisława
Wincentego Jabłonowskiego, Lwów 1755, k. C2v. — Gajewski,
Mauzoleum..., s. 399—411.
w Międzyrzeczu Ostrogskim, stację misyjną jezuitów
w Białej Cerkwi. Przy kościele parafialnym w Ostro-
gu wzniósł w r. 1737 ołtarz i kaplicę Św. Jana Ne-
pomucena, a przy kościele Kapucynów we Lwowie
„wystawił” kaplicę Św. Feliksa. Stanisław Wincenty
przyczynił się też do ozdoby kościoła Karmelitów
w Bołszowcach, przez wdzięcznych zakonników
nazwany tej świątyni fundatorem, który „punkt
w punkt emulował z Salomonem”. Ponadto wojewo-
da rawski wspomógł także fundację dominikanów
obserwantów w Wysokim Kole i franciszkanów
w Haliczu. Misjonarzom w Zaslawiu „sprawił szcze-
rozłote” kielichy, a w r. 1741 w katedrze lwowskiej
ołtarz Pana Jezusa Miłosiernego „struktury przedniej
erygował”37. Najbardziej znaną jego fundacją jest
własna kaplica grobowa przy bazylice jasnogórskiej.
Pomimo tak licznych fundacji trudno jednak mówić
0 jakimś programowym mecenacie artystycznym
tego magnata38. Trudno w ogóle wskazać artystów,
których można określić jako nadwornych lub stale
dlań pracujących. Dla budowy pokuckiego kościoła
1 klasztoru paulińskiego w Niżniowie wojewoda
rawski musiał na przykład sprowadzić aż z wołyń-
skiego Krzemieńca architekta, jezuickiego księdza
Pawła Giżyckiego39, a przy wznoszeniu jego kaplicy
grobowej na Jasnej Górze zostali zatrudnieni artyści
miejscowi — małopolscy (Wojciech Rojowski)40.
Jak dotąd znanych z nazwiska jest zresztą tylko
dwóch innych budowniczych, którzy pracowali dla
Jabłonowskich. Jakub Perti (kuzyn Filipa, pracu-
jącego na usługach rodziny Sieniawskich przed r.
1714) został odnotowany w r. 1726 jako architekt
Jana Stanisława Jabłonowskiego41, z którego fundacji
37 BZNiO, sygn. 2249 | III, Pamiętnik Stanisława Wincen-
tego..., k. 6v.; Kiełczewski, o. c., k. F2v.; M. Dzieduszy-
cki, Kościół katedralny lwowski obrządku łacińskiego, Lwów 1872,
s. 48; T. Mańkowski, Dawny Lwów, jego sztuka i kultura
artystyczna, Londyn 1974, s. 64, błędnie podaje, że hetman
Stanisław Jabłonowski ufundował w r. 1741 płaszcz dla póź-
nogotyckiej figury „Chrystusa Cierpiętniczego” w katedrze
lwowskiej. Zapewne chodzi tu o Stanisława Wincentego,
hetman bowiem zmarł w r. 1702 a fundacja płaszcza była za-
pewne powiązana ze wzniesieniem ołtarza. Można też dodać,
że płaszcz ma bardzo zbliżone formy ornamentów do tych
na opisanej tarczy herbowej nagrobka jezuickiego. Rzeźba
znajduje się obecnie w Tarnowie, w kościele p.w. Św. Rodziny
— zob. T. Chrzanowski, M. Kornecki, Sztuka ziemi kra-
kowskiej, Kraków 1982, s. 463, il. 293.
38 Zob. Dobrzyniecka, o. c., s. 239-
39 A. Betlej, Paweł Giżycki, architekt polski XVIII wieku,
Kraków 2003, s. 115.
40 Gajewski, Mauzoleum..., s. 301—404.
41 R Bohdziewicz, Korespondencja artystyczna Elżbiety
Sieniawskiej z lat 1700—1729 w zbiorach Czartoryskich w Krako-
wie, Lublin 1964, s. 182.
74