DOI Artikel:
Śnieżyńska-Stolot, Ewa: Metody badania dekoracji średniowiecznych psałterzy
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20622#0106
5. 29 stopień Raka, Johannes Angelus (Petrus Aponensis),
Astrolabium planum, Augsburg 1488
W systemie trójdzielnym psalm 51 rozpoczynał
psalmy odmawiane w czasie jutrzni tzn. po wscho-
dzie Słońca. W systemie ośmiodzielnym śpiewany
był ad matutinum, czyli przed wschodem Słońca,
we wtorek30, a więc w obu przypadkach, zgodnie
z średniowieczną mnemotechniką, powinien być
wyróżniony inicjałem, albo dużym albo małym.
Psalmy przypadające ad matutinum we wtorek tworzą
bowiem trzy grupy: 38—41, 43—49, 51, stąd istniała
potrzeba wyróżnienia, w celu łatwego odnalezienia,
pierwszych z każdej grupy. Nie ma więc potrzeby
łączyć inicjału przy psalmie 51 z dziesięciodzielnym
podziałem psałterza. Wydaje się, że omówione przez
Haseloffa psałterze miały podział ośmiodzielny,
a więc przeznaczone były dla duchowieństwa świe-
ckiego, a korzystali z nich także ludzie świeccy.
Czas, który interesuje Ziętkiewicz-Kotz, to na
terenie Niderlandów okres rozwoju mistyki określa-
się nad horyzontem przesuwa się w ciągu minuty o 10 stopni
czyli w ciągu godziny o 600 stopni, więc o całe 12 znaków
zodiaku (360 stopni) + osiem kolejnych znaków (360 + 240
stopni = 600). Licząc od 0 stopnia Barana do 360 stopnia
Ryb, pod koniec ostatniej godziny nocy {ad matutinum) Słońce
będzie na końcu znaku Strzelca. Pod koniec pierwszej godziny
dnia (laudesy; 90 + 360 = 450 + 150 = 600) — na końcu
znaku Lwa. Natomiast pod koniec drugiej godziny dnia (pry-
ma) Słońce znajdzie się na końcu znaku Barana (210 + 360
= 570 + 30 = 600) i będzie się to powtarzać przez kolejne
godziny, aż do końca dnia, który przypadał na godzinę 6 wie-
czór. Wyliczenie to zgadza się z przyporządkowaniem przez
6. 3 stopień Ryb, Johannes Angelus (Petrus Aponensis),
Astrolabium planum, Augsburg 1488
nej jako reno-flamandzka lub brabancko-nadreńska,
która później przerodziła się w nurt deuotio moderna,
a ośrodki jej znajdowały się po obu stronach Renu,
od Bazylei po Brukselę31. Nie trzeba przypominać
o zakładanych od końca w. XII wspólnotach ludzi
świeckich jak mulieres religiosae, beginki i begardzi,
w wieku XIII Bracia i Siostry Wolnego Ducha oraz
w kolejnym stuleciu — Przyjaciele Boga32. Wszyscy
oni, dążąc do bezpośredniego zjednoczenia z Bogiem,
nawiązywali do późnego platonizmu Proklosa, teur-
gii i herezji panteistyczno-kwietystycznej. W wieku
XIV odbicie tej mistyki znajdujemy w dziełach bł.
Jana Ruusbroeca, który dla celów dewocyjnych po-
sługiwał się pojęciami zaczerpniętymi z astrologii.
W odróżnieniu od wizerunków na marginesach,
które są ujęte w program komputerowy, nikt dotąd
nie zbadał, ile z wizerunków stopni znaków zodia-
ku i planet dekanicznych zostało wykorzystanych
Chaucera godzinie 4 po południu 29 stopnia Barana. Biorąc
pod uwagę czas odmawiania psalmu 51 {ad matutinum), może
nie przypadkowo widzimy w inicjale 24 stopień Strzelca, czyli
człowieka, który przebija się mieczem.
30 Paprocki, o.c. , szp. 1243; Horst, Noel, Wiirste-
feld, o.c., s. 39-
31 M. Lew-Dylewski, Wstęp [w:] Bł. J an van Ruus-
broec, Dzieła I, Kraków 2000, s. 6—7.
32 Tamże; U. Borkowska, Beginki i begardzi [w:] Ency-
klopedia katolicka, II, Lublin 1989, szp. 177—179; W. Hry-
niewicz, Bracia i Siostry Wolnego Ducha [w:] Encyklopedia
katolicka, II, szp. 1006.
100
Astrolabium planum, Augsburg 1488
W systemie trójdzielnym psalm 51 rozpoczynał
psalmy odmawiane w czasie jutrzni tzn. po wscho-
dzie Słońca. W systemie ośmiodzielnym śpiewany
był ad matutinum, czyli przed wschodem Słońca,
we wtorek30, a więc w obu przypadkach, zgodnie
z średniowieczną mnemotechniką, powinien być
wyróżniony inicjałem, albo dużym albo małym.
Psalmy przypadające ad matutinum we wtorek tworzą
bowiem trzy grupy: 38—41, 43—49, 51, stąd istniała
potrzeba wyróżnienia, w celu łatwego odnalezienia,
pierwszych z każdej grupy. Nie ma więc potrzeby
łączyć inicjału przy psalmie 51 z dziesięciodzielnym
podziałem psałterza. Wydaje się, że omówione przez
Haseloffa psałterze miały podział ośmiodzielny,
a więc przeznaczone były dla duchowieństwa świe-
ckiego, a korzystali z nich także ludzie świeccy.
Czas, który interesuje Ziętkiewicz-Kotz, to na
terenie Niderlandów okres rozwoju mistyki określa-
się nad horyzontem przesuwa się w ciągu minuty o 10 stopni
czyli w ciągu godziny o 600 stopni, więc o całe 12 znaków
zodiaku (360 stopni) + osiem kolejnych znaków (360 + 240
stopni = 600). Licząc od 0 stopnia Barana do 360 stopnia
Ryb, pod koniec ostatniej godziny nocy {ad matutinum) Słońce
będzie na końcu znaku Strzelca. Pod koniec pierwszej godziny
dnia (laudesy; 90 + 360 = 450 + 150 = 600) — na końcu
znaku Lwa. Natomiast pod koniec drugiej godziny dnia (pry-
ma) Słońce znajdzie się na końcu znaku Barana (210 + 360
= 570 + 30 = 600) i będzie się to powtarzać przez kolejne
godziny, aż do końca dnia, który przypadał na godzinę 6 wie-
czór. Wyliczenie to zgadza się z przyporządkowaniem przez
6. 3 stopień Ryb, Johannes Angelus (Petrus Aponensis),
Astrolabium planum, Augsburg 1488
nej jako reno-flamandzka lub brabancko-nadreńska,
która później przerodziła się w nurt deuotio moderna,
a ośrodki jej znajdowały się po obu stronach Renu,
od Bazylei po Brukselę31. Nie trzeba przypominać
o zakładanych od końca w. XII wspólnotach ludzi
świeckich jak mulieres religiosae, beginki i begardzi,
w wieku XIII Bracia i Siostry Wolnego Ducha oraz
w kolejnym stuleciu — Przyjaciele Boga32. Wszyscy
oni, dążąc do bezpośredniego zjednoczenia z Bogiem,
nawiązywali do późnego platonizmu Proklosa, teur-
gii i herezji panteistyczno-kwietystycznej. W wieku
XIV odbicie tej mistyki znajdujemy w dziełach bł.
Jana Ruusbroeca, który dla celów dewocyjnych po-
sługiwał się pojęciami zaczerpniętymi z astrologii.
W odróżnieniu od wizerunków na marginesach,
które są ujęte w program komputerowy, nikt dotąd
nie zbadał, ile z wizerunków stopni znaków zodia-
ku i planet dekanicznych zostało wykorzystanych
Chaucera godzinie 4 po południu 29 stopnia Barana. Biorąc
pod uwagę czas odmawiania psalmu 51 {ad matutinum), może
nie przypadkowo widzimy w inicjale 24 stopień Strzelca, czyli
człowieka, który przebija się mieczem.
30 Paprocki, o.c. , szp. 1243; Horst, Noel, Wiirste-
feld, o.c., s. 39-
31 M. Lew-Dylewski, Wstęp [w:] Bł. J an van Ruus-
broec, Dzieła I, Kraków 2000, s. 6—7.
32 Tamże; U. Borkowska, Beginki i begardzi [w:] Ency-
klopedia katolicka, II, Lublin 1989, szp. 177—179; W. Hry-
niewicz, Bracia i Siostry Wolnego Ducha [w:] Encyklopedia
katolicka, II, szp. 1006.
100