DOI article:
Smorąg Różycka, Małgorzata; Różycka-Bryzek, Anna [Honoree]: Anna Różycka Bryzek: (1928 - 2005)
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20622#0146
Studia w Uniwersytecie Jagiellońskim rozpoczęła
od filologii angielskiej, uzyskując stopień magistra
w roku 1951 na podstawie rozprawy Ruskin as
a Critic of Art. W tym samym 1951 roku podjęła
pracę w Muzeum Czartoryskich (od 1950 formalnie
oddziale Muzeum Narodowego), od 1957 na stano-
wisku kustosza w dziale malarstwa. Dla porządku
historycznego należy odnotować opublikowany
w tym czasie krótki artykuł o późnoruskim malowa-
nym tryptyku w Zbiorach Czartoryskich, zajmujący
chronologicznie pierwszą pozycję w bibliografii Jej
prac naukowych3. Jednak pierwsza dekada pracy
w Muzeum była przede wszystkim okresem in-
tensywnych studiów nad włoskim malarstwem
XIV—XVI wieku. Z ogromnym zaangażowaniem
włączyła się także do organizacji wystawy włoskie-
go malarstwa, wspólnego przedsięwzięcia Muzeum
Czartoryskich, Narodowej Galerii w Pradze i Mu-
zeum Sztuki w Bukareszcie, otwartej w roku 1961:
była redaktorem katalogu tej wystawy i autorem
60 zawartych w nim not katalogowych4. Kilka dzieł
zaprezentowanych na wystawie omówiła w osobnym
studium analityczno-atrybucyjnym5. Rychło jednak
ujawniły się zasadnicze zainteresowania prof. Róży-
ckiej sztuką bizantyńską. W późniejszym okresie
do problematyki sztuki włoskiej powróciła trzema
zaledwie artykułami: o mozaikowym obrazie według
Guida Reniego w Łazienkach (1990), o florenckiej
cassone z wieku XV w Muzeum Czartoryskich
(1991, 1992), nadto w rozważaniach na temat badań
Karoliny Lanckorońskiej (1989)6.
W biografii zawodowej ważną cezurę wyznacza
rok 1978, gdy rozpoczęła pracę w Uniwersytecie
Jagiellońskim, najpierw na stanowisku adiunkta,
a od roku 1985 docenta w Zakładzie Historii Sztu-
ki Średniowiecznej. Od roku 1989 związana była
z Zakładem Historii Sztuki Bizantyńskiej. Równo-
3 A. Różycka Bryzęk, Miniaturowy ołtarzyk ruski z koń-
ca iv. XVII iv Zbiorach Czartoryskich, Rozprawy i Sprawozdania
Muzeum Narodowego w Krakowie, 4: 1956, s. 140—164.
4 Ta sama, Malarstivo trecenta i ąuattrocenta w kolekcjoner-
stwie [w:] Malarstwo włoskie XIV i XV wieku w zbiorach polskich
(kat. wyst.), Kraków 1961, s. 23-28, zob. tamże autorskie
opracowanie haseł.
5 Ta sama, Nowe atrybucje kilku obrazów włoskich w Zbio-
rach Czartoryskich, Biuletyn Historii Sztuki 22: 1960, s. 203—
218; zob. także wykaz prac w: Ars Graeca — Ars Latina...,
s. 17-22.
6 Zob. odpowiednio: Ta sama, Mozaikowy obraz Madonny
według Guida Reni z kaplicy pałacowej iv Łazienkach [w:] Curia
Maior. Studia z dziejów kultury ofiarowane Andrzejowi Ciecha-
nowieckiemu, Warszawa 1990, s. 145—148; ta sama, Historia
o Lukrecji Rzymskiej część pierwsza na florenckiej cassone XV wieku
legie pełniła też inne funkcje: w latach 1986—1989
kierownika Podyplomowego Studium Muzeolo-
gicznego, w latach 1984—1987 zastępcy dyrektora
Instytutu Historii Sztuki, a w latach 1993—1996
dyrektora, jak zwykle wszystkimi siłami i emocjami
angażując się w bieżące sprawy uniwersyteckie.
Jednak prawdziwą pasją Jej działalności uniwer-
syteckiej była dydaktyka: wykłady i seminarium
historii sztuki bizantyńskiej. Pierwsze wykłady po-
święciła zagadnieniom sztuki romańskiej i cerkiewnej
w Polsce i wiążącej się z tym problematyce zazębiania
się kultury łacińskiego i greckiego chrześcijaństwa.
Odrzuciła koncepcję naturalnej na obszarach po-
granicznych osmozy artystycznej, wykazując, iż
w Polsce mimo datującego się od zarania dziejów
bezpośredniego sąsiadowania z ziemiami ruskimi,
artystyczne ślady oddziaływania wzorów bizantyń-
skich i staroruskich są nikłe, liczone pojedynczymi
importami, a bizantynizujące rysy wielu innych dzieł
mają na ogół charakter wtórny, albo pochodzenia
karolińsko-ottońskiego, albo przyswajane za pośred-
nictwem Italii7. W kolejnych wykładowych cyklach
tematycznych naprzemiennie prezentowała syntezę
głównych kierunków przemian sztuki bizantyńskiej
wraz z adekwatnymi do nich metodami badawczymi
oraz szczegółowe rozważania o wybranych zespołach
malarstwa monumentalnego, m.in. mozaikach z
fundacji normańskich królów na Sycylii (XII w.)
i w konstantynopolitańskim klasztorze Chora (XIV
w.) oraz o bizantyńsko-ruskich freskach w Polsce
Jagiellonów. Każdym wykładem, zbudowanym z
retoryczną precyzją dowodzenia, polemicznymi od-
niesieniami do przyjętych w literaturze przedmiotu
ustaleń, nagromadzeniem obrazowych porównań,
wprowadzała słuchaczy w świat zjawisk i pojęć naów-
czas niemal nieobecnych w polskiej nauce. Zarazem
naukowa faktografia i terminologia współbrzmiały z
w Zbiorach Czartoryskich, Sprawozdania z Posiedzeń Komi-
sji Naukowych Oddziału PAN w Krakowie”, 33/1: 1991,
s. 88—90; Ta sama, Historii o Lukrecji Rzymskiej część pierwsza
na cassone w Zbiorach Czartoryskich, Materiały Muzeum Wnętrz
Zabytkowych w Pszczynie, 7: 1992, s. 263—279; Ta sama,
Nowożytna sztuka włoska w badaniach Karoliny Lanckorońskiej
[w:] Studia z historii i historii sztuki, Zeszyty Naukowe UJ,
Prace Historyczne, z. 89, red. S. Cynarski, A. Małkiewicz,
Warszawa—Kraków 1989, s. 9—25.
7 Swe poglądy ujęła też w formę krótkiego artykułu Rolska
sztuka średniowieczna a Bizancjum i Ruś, Slavia Orientalis, 38:
1989 [1990], nr 3—4, s. 337—350; w wersji nieco zmienionej:
Sztuka w Polsce piastoioskiej a Bizancjum i Ruś [w:] Polska—Ukra-
ina 1000 lat sąsiedztwa, t. 2, red. S. Stępień, Przemyśl 1994,
s. 295-305.
140
od filologii angielskiej, uzyskując stopień magistra
w roku 1951 na podstawie rozprawy Ruskin as
a Critic of Art. W tym samym 1951 roku podjęła
pracę w Muzeum Czartoryskich (od 1950 formalnie
oddziale Muzeum Narodowego), od 1957 na stano-
wisku kustosza w dziale malarstwa. Dla porządku
historycznego należy odnotować opublikowany
w tym czasie krótki artykuł o późnoruskim malowa-
nym tryptyku w Zbiorach Czartoryskich, zajmujący
chronologicznie pierwszą pozycję w bibliografii Jej
prac naukowych3. Jednak pierwsza dekada pracy
w Muzeum była przede wszystkim okresem in-
tensywnych studiów nad włoskim malarstwem
XIV—XVI wieku. Z ogromnym zaangażowaniem
włączyła się także do organizacji wystawy włoskie-
go malarstwa, wspólnego przedsięwzięcia Muzeum
Czartoryskich, Narodowej Galerii w Pradze i Mu-
zeum Sztuki w Bukareszcie, otwartej w roku 1961:
była redaktorem katalogu tej wystawy i autorem
60 zawartych w nim not katalogowych4. Kilka dzieł
zaprezentowanych na wystawie omówiła w osobnym
studium analityczno-atrybucyjnym5. Rychło jednak
ujawniły się zasadnicze zainteresowania prof. Róży-
ckiej sztuką bizantyńską. W późniejszym okresie
do problematyki sztuki włoskiej powróciła trzema
zaledwie artykułami: o mozaikowym obrazie według
Guida Reniego w Łazienkach (1990), o florenckiej
cassone z wieku XV w Muzeum Czartoryskich
(1991, 1992), nadto w rozważaniach na temat badań
Karoliny Lanckorońskiej (1989)6.
W biografii zawodowej ważną cezurę wyznacza
rok 1978, gdy rozpoczęła pracę w Uniwersytecie
Jagiellońskim, najpierw na stanowisku adiunkta,
a od roku 1985 docenta w Zakładzie Historii Sztu-
ki Średniowiecznej. Od roku 1989 związana była
z Zakładem Historii Sztuki Bizantyńskiej. Równo-
3 A. Różycka Bryzęk, Miniaturowy ołtarzyk ruski z koń-
ca iv. XVII iv Zbiorach Czartoryskich, Rozprawy i Sprawozdania
Muzeum Narodowego w Krakowie, 4: 1956, s. 140—164.
4 Ta sama, Malarstivo trecenta i ąuattrocenta w kolekcjoner-
stwie [w:] Malarstwo włoskie XIV i XV wieku w zbiorach polskich
(kat. wyst.), Kraków 1961, s. 23-28, zob. tamże autorskie
opracowanie haseł.
5 Ta sama, Nowe atrybucje kilku obrazów włoskich w Zbio-
rach Czartoryskich, Biuletyn Historii Sztuki 22: 1960, s. 203—
218; zob. także wykaz prac w: Ars Graeca — Ars Latina...,
s. 17-22.
6 Zob. odpowiednio: Ta sama, Mozaikowy obraz Madonny
według Guida Reni z kaplicy pałacowej iv Łazienkach [w:] Curia
Maior. Studia z dziejów kultury ofiarowane Andrzejowi Ciecha-
nowieckiemu, Warszawa 1990, s. 145—148; ta sama, Historia
o Lukrecji Rzymskiej część pierwsza na florenckiej cassone XV wieku
legie pełniła też inne funkcje: w latach 1986—1989
kierownika Podyplomowego Studium Muzeolo-
gicznego, w latach 1984—1987 zastępcy dyrektora
Instytutu Historii Sztuki, a w latach 1993—1996
dyrektora, jak zwykle wszystkimi siłami i emocjami
angażując się w bieżące sprawy uniwersyteckie.
Jednak prawdziwą pasją Jej działalności uniwer-
syteckiej była dydaktyka: wykłady i seminarium
historii sztuki bizantyńskiej. Pierwsze wykłady po-
święciła zagadnieniom sztuki romańskiej i cerkiewnej
w Polsce i wiążącej się z tym problematyce zazębiania
się kultury łacińskiego i greckiego chrześcijaństwa.
Odrzuciła koncepcję naturalnej na obszarach po-
granicznych osmozy artystycznej, wykazując, iż
w Polsce mimo datującego się od zarania dziejów
bezpośredniego sąsiadowania z ziemiami ruskimi,
artystyczne ślady oddziaływania wzorów bizantyń-
skich i staroruskich są nikłe, liczone pojedynczymi
importami, a bizantynizujące rysy wielu innych dzieł
mają na ogół charakter wtórny, albo pochodzenia
karolińsko-ottońskiego, albo przyswajane za pośred-
nictwem Italii7. W kolejnych wykładowych cyklach
tematycznych naprzemiennie prezentowała syntezę
głównych kierunków przemian sztuki bizantyńskiej
wraz z adekwatnymi do nich metodami badawczymi
oraz szczegółowe rozważania o wybranych zespołach
malarstwa monumentalnego, m.in. mozaikach z
fundacji normańskich królów na Sycylii (XII w.)
i w konstantynopolitańskim klasztorze Chora (XIV
w.) oraz o bizantyńsko-ruskich freskach w Polsce
Jagiellonów. Każdym wykładem, zbudowanym z
retoryczną precyzją dowodzenia, polemicznymi od-
niesieniami do przyjętych w literaturze przedmiotu
ustaleń, nagromadzeniem obrazowych porównań,
wprowadzała słuchaczy w świat zjawisk i pojęć naów-
czas niemal nieobecnych w polskiej nauce. Zarazem
naukowa faktografia i terminologia współbrzmiały z
w Zbiorach Czartoryskich, Sprawozdania z Posiedzeń Komi-
sji Naukowych Oddziału PAN w Krakowie”, 33/1: 1991,
s. 88—90; Ta sama, Historii o Lukrecji Rzymskiej część pierwsza
na cassone w Zbiorach Czartoryskich, Materiały Muzeum Wnętrz
Zabytkowych w Pszczynie, 7: 1992, s. 263—279; Ta sama,
Nowożytna sztuka włoska w badaniach Karoliny Lanckorońskiej
[w:] Studia z historii i historii sztuki, Zeszyty Naukowe UJ,
Prace Historyczne, z. 89, red. S. Cynarski, A. Małkiewicz,
Warszawa—Kraków 1989, s. 9—25.
7 Swe poglądy ujęła też w formę krótkiego artykułu Rolska
sztuka średniowieczna a Bizancjum i Ruś, Slavia Orientalis, 38:
1989 [1990], nr 3—4, s. 337—350; w wersji nieco zmienionej:
Sztuka w Polsce piastoioskiej a Bizancjum i Ruś [w:] Polska—Ukra-
ina 1000 lat sąsiedztwa, t. 2, red. S. Stępień, Przemyśl 1994,
s. 295-305.
140