DOI Heft:
Artykuły
DOI Artikel:Utzig, Joanna; Pajor, Piotr: „Godny miana katedry”: o genezie formy architektonicznej kościoła katedralnego we Włocławku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.32786#0020
20
4. Włocławek, katedra pw. Wniebowzięcia NMP, przekrój. Wg
W. Łuszczkiewicz, Katedra Włocławska i projekt p. Stryjeńskiego jej
restauracyi, „Czasopismo Techniczne”, 1, 1883, nr 5, s. 56-59; nr 6,
fragment tabl. 1
korpus za uproszczone powtórzenie form chóru katedry
gnieźnieńskiej 13, natomiast Błażejewska i Pilecka z jednej
strony podkreślały podobieństwa do innych polskich ka-
tedr, z drugiej powróciły do tropu krzyżackiego 14. Nieco
podobnie wypowiedział się Kowalski, podtrzymując
gnieźnieńską hipotezę Skibińskiego, ale też wskazując
na możliwe krzyżackie inspiracje, zwłaszcza w postaci
kościoła zamkowego w Malborku. Badacz uznał prostotę
architektury katedry włocławskiej za cechę utrudniającą
wskazanie genezyjej form.
Większa jednomyślność panowała w kwestii pocho-
dzenia rozwiązań konstrukcyjnych korpusu, który od cza-
sów Łuszczkiewicza i Tomkowicza uważano za wariację
systemu filarowo-przyporowego, najczęściej podkreślając
jej uproszczenie, a wręcz zwulgaryzowanie 15. W nowszej
literaturze Skibiński uznał włocławską konstrukcję za
uproszczenie systemu znanego z katedry gnieźnieńskiej,
ale z pominięciem łuków przyporowych, więc polegającą
po prostu na sprowadzeniu przypór na odsadzkę mię-
dzykondygnacyjną 16. Błażejewska i Pilecka ograniczyły
się do ogólnej uwagi o „modyfikacji użytego w Gnieźnie
i Krakowie systemu filaro-szkarpowego” 17. W sukurs tym
stwierdzeniom przychodzą współcześnie publikowane
oraz archiwalne rysunkowe przekroje, pokazujące przy-
13 S. Skibiński, Polskie katedry, s. 134-136 (jak w przyp. 3).
14 A. Błażejewska, E. Pilecka, Dzieje sztuki, s. 172-173 (jak
wprzyp. 4).
15 Za: M. Walicki, Romanizm igotyk w Polsce, s. 503 (jak w przyp. 2).
16 S. Skibiński, Polskie katedry, s. 134-136 (jak w przyp. 3).
17 A. Błażejewska, E. Pilecka, Dzieje sztuki, s. 173 (jakwprzyp. 4).
5. Włocławek, katedra pw. Wniebowzięcia NMP, przekrój poprzecz-
ny. Wg Architektura gotycka w Polsce, t. 2, s. 554, il. 471
pory opinające nawę główną, pełną grubością sprowadzo-
ne na filary międzynawowe [il. 4, 5] 18.
Częste w dotychczasowej literaturze sądy wartościują-
ce i uporczywe próby wytłumaczenia osobliwej, „niekate-
dralnej” i skromnej architektury kościoła odniesieniami
ideowymi - czy to do jej miejsca w hierarchii polskich
katedr, czy też interpretowanie jako „odpowiedzi” na ar-
chitekturę krzyżacką, doprowadziły do niepotrzebnego
zagmatwania. Bardziej celowe wydaje się rozpatrzenie
genezy poszczególnych aspektów architektury katedry.
CHRONOLOGIA BUDOWY
I DALSZE DZIEJE KATEDRY
Źródła pisane nie pozwalają na wyczerpujące przedsta-
wienie chronologii budowy katedry we Włocławku. Nie
ulegają wątpliwości okoliczności jej fundacji - zniszcze-
nie miasta oraz starej katedry przez Krzyżaków w 1329 r.
stały się impulsem do ponownej lokacji Włocławka i bu-
dowy nowego kościoła katedralnego na innym miejscu 19.
18 Architektura gotycka, t. 2, s. 554, rys. 471 (jak w przyp. 8); S. Ski-
biński, Polskie katedry, s. 134, rys. 181 (jak w przyp. 3).
19 Maciej z Gołańczy sam następująco zrelacjonował poczynania
Krzyżaków: „[...] ciuitatem nostram Wladislauiam antiquam, et,
quod horrendum est dicere, ecclesiam nostram kathedralem ibi-
dem, cum omni ornatu suo, et decore venusto, ac uniuersis rebus,
que in ipsa erant, ignis incendio tyrannice consumpserunt, ho-
mines quam plurimos, quosdam ignis impetu, alios in ore gla-
dij occidendo” (Codex diplomaticus Poloniae, ąuo continentur
privilegia regum Poloniae, magnorum ducum Lithuaniae, bullae
4. Włocławek, katedra pw. Wniebowzięcia NMP, przekrój. Wg
W. Łuszczkiewicz, Katedra Włocławska i projekt p. Stryjeńskiego jej
restauracyi, „Czasopismo Techniczne”, 1, 1883, nr 5, s. 56-59; nr 6,
fragment tabl. 1
korpus za uproszczone powtórzenie form chóru katedry
gnieźnieńskiej 13, natomiast Błażejewska i Pilecka z jednej
strony podkreślały podobieństwa do innych polskich ka-
tedr, z drugiej powróciły do tropu krzyżackiego 14. Nieco
podobnie wypowiedział się Kowalski, podtrzymując
gnieźnieńską hipotezę Skibińskiego, ale też wskazując
na możliwe krzyżackie inspiracje, zwłaszcza w postaci
kościoła zamkowego w Malborku. Badacz uznał prostotę
architektury katedry włocławskiej za cechę utrudniającą
wskazanie genezyjej form.
Większa jednomyślność panowała w kwestii pocho-
dzenia rozwiązań konstrukcyjnych korpusu, który od cza-
sów Łuszczkiewicza i Tomkowicza uważano za wariację
systemu filarowo-przyporowego, najczęściej podkreślając
jej uproszczenie, a wręcz zwulgaryzowanie 15. W nowszej
literaturze Skibiński uznał włocławską konstrukcję za
uproszczenie systemu znanego z katedry gnieźnieńskiej,
ale z pominięciem łuków przyporowych, więc polegającą
po prostu na sprowadzeniu przypór na odsadzkę mię-
dzykondygnacyjną 16. Błażejewska i Pilecka ograniczyły
się do ogólnej uwagi o „modyfikacji użytego w Gnieźnie
i Krakowie systemu filaro-szkarpowego” 17. W sukurs tym
stwierdzeniom przychodzą współcześnie publikowane
oraz archiwalne rysunkowe przekroje, pokazujące przy-
13 S. Skibiński, Polskie katedry, s. 134-136 (jak w przyp. 3).
14 A. Błażejewska, E. Pilecka, Dzieje sztuki, s. 172-173 (jak
wprzyp. 4).
15 Za: M. Walicki, Romanizm igotyk w Polsce, s. 503 (jak w przyp. 2).
16 S. Skibiński, Polskie katedry, s. 134-136 (jak w przyp. 3).
17 A. Błażejewska, E. Pilecka, Dzieje sztuki, s. 173 (jakwprzyp. 4).
5. Włocławek, katedra pw. Wniebowzięcia NMP, przekrój poprzecz-
ny. Wg Architektura gotycka w Polsce, t. 2, s. 554, il. 471
pory opinające nawę główną, pełną grubością sprowadzo-
ne na filary międzynawowe [il. 4, 5] 18.
Częste w dotychczasowej literaturze sądy wartościują-
ce i uporczywe próby wytłumaczenia osobliwej, „niekate-
dralnej” i skromnej architektury kościoła odniesieniami
ideowymi - czy to do jej miejsca w hierarchii polskich
katedr, czy też interpretowanie jako „odpowiedzi” na ar-
chitekturę krzyżacką, doprowadziły do niepotrzebnego
zagmatwania. Bardziej celowe wydaje się rozpatrzenie
genezy poszczególnych aspektów architektury katedry.
CHRONOLOGIA BUDOWY
I DALSZE DZIEJE KATEDRY
Źródła pisane nie pozwalają na wyczerpujące przedsta-
wienie chronologii budowy katedry we Włocławku. Nie
ulegają wątpliwości okoliczności jej fundacji - zniszcze-
nie miasta oraz starej katedry przez Krzyżaków w 1329 r.
stały się impulsem do ponownej lokacji Włocławka i bu-
dowy nowego kościoła katedralnego na innym miejscu 19.
18 Architektura gotycka, t. 2, s. 554, rys. 471 (jak w przyp. 8); S. Ski-
biński, Polskie katedry, s. 134, rys. 181 (jak w przyp. 3).
19 Maciej z Gołańczy sam następująco zrelacjonował poczynania
Krzyżaków: „[...] ciuitatem nostram Wladislauiam antiquam, et,
quod horrendum est dicere, ecclesiam nostram kathedralem ibi-
dem, cum omni ornatu suo, et decore venusto, ac uniuersis rebus,
que in ipsa erant, ignis incendio tyrannice consumpserunt, ho-
mines quam plurimos, quosdam ignis impetu, alios in ore gla-
dij occidendo” (Codex diplomaticus Poloniae, ąuo continentur
privilegia regum Poloniae, magnorum ducum Lithuaniae, bullae