DOI Heft:
Artykuły
DOI Artikel:Smolińska, Marta: (Przeciw)pomnik nomadyczny w konstelacji metafor: „Biała penetracja” przestrzeni (pamięci)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.32786#0091
Folia Historiae Artium
Seria Nowa, t. 14: 2016/PL ISSN 0071-6723
MARTA SMOLIŃSKA
Uniwersytet Artystyczny w Poznaniu, Wydział Edukacji Artystycznej, Katedra Historii Sztuki i Filozofii
(PRZECIW)POMNIK NOMADYCZNY
W KONSTELACJI METAFOR:
„BIAŁA PENETRACJA” PRZESTRZENI (PAMIĘCI)
Celem niniejszego tekstu jest analiza takiego typu prze-
ciw-pomników (counter-monumentsj 1, które - odmien-
nie niż tradycyjne monumenty stawiane w konkretnych
miejscach na stałe - wędrują i przemieszczają się, a także
wchodzą w interakcję nie tylko z mieszkańcami danej
lokalizacji, lecz również z jej historią i środowiskiem na-
turalnym. Proponuję nazwać je „(przeciw)pomnikami
nomadycznymi”. Pielgrzymują one niczym figury lub
obrazy religijne, niosąc ze sobą określone przesłania. Cha-
rakteryzują się paradoksalną naturą: można je opisać jako
site specific, lecz przy tym należy mieć na względzie ich
mobilność. Zdawać by się mogło, że zjawisko to zostało
już w ramach historii sztuki sklasyfikowane i zamknięte
w siatce trafnych pojęć, dysponujemy bowiem takimi ter-
minami jak nomadic public art, interactive public art czy
portable (ewentualnie transportable) monuments - prze-
nośne pomniki. W tle pobrzmiewają chociażby koncep-
cje Wielimira Chlebnikowa, który proponował pomniki
podróżujące na platformach kolejowych, a także fascyna-
cja kinetyzmem, związana z ideami futurystów. Suzanne
Lacy wspomina z kolei o New Genre Public Art, z dużą
wrażliwością zwracając uwagę na społeczną odpowie-
dzialność sztuki 2. Ponadto możemy posługiwać się termi-
nem „pomnik performatywny” (performative monument
oraz performative memorial), które to nazwy podkreślają
czynnik społeczny i zaproszenie do wymiany.
1 Zob.: J.E. Young, The Counter-Monument: Memory Against Itself
in Germany Today, „Critical Inquiry”, 18, 1992, s. 267-296. Zob.
także: M. Leśniakowska, Przeciwpomniki Andrzeja Sołygi i Zdzi-
sława Pideka (Katyń, Charków, Miednoje, Bełżec), „Kwartalnik
Historii Żydów”, 2014, nr 4, s. 786-799.
2 Por. Mapping the Terrain: New Genre Public Art, red. S. Lacy, San
Diego 1994.
Kluczowy kontekst dla rozważania zagadnień tego ro-
dzaju stanowią również propozycje teoretyczne Miwon
Kwon 3, która zastanawia się nad przemianą, jaka zaszła od
słynnej wypowiedzi Richarda Serry z 1985 r. sugerującej,
że przeniesienie dzieła jest równoznaczne z jego zniszcze-
niem, do dzieł site specific, które na pewnych warunkach
jednak się przemieszczają, wciąż zachowując swój znacze-
niowypotencjał 4. Konfrontujemy się zatem z paradoksem:
mobilnym dziełem site specific. W ramach charakterystyki
mobile site Kwon również sięga po koncepcję nomady-
zmu, lecz sytuuje zjawisko to raczej po stronie artysty niż
samego dzieła. Artysta jako wędrowiec włącza się w glo-
balny trend i krąży pomiędzy instytucjami artystycznymi,
nieustannie dokonując rekontekstualizacji własnych prac.
Pojęcie „(przeciw)pomnika” stosuję za Jamesem E. Yo-
ungiem, który zdefiniował ten fenomen jako sposób upa-
miętniania przez negację, która to strategia negowania
w szczególny sposób musi jednak pozostać pracą pamię-
ci 5. W kontekście (przeciw)pomników nomadycznych
za ową negację uznaję przede wszystkim ich mobilność.
Mniejsze znaczenie przywiązuję z kolei do - poniekąd
celnych - uwag Kwon o ścisłej korelacji tego zjawiska ze
światowym kapitałem i władzą 6. Zdecydowanie silniej
akcentuję natomiast krytyczny potencjał nomadyzmu
w relacji do tradycyjnego pojęcia pomnika i klisz pa-
mięciowych z nim związanych. Stąd też wprowadzam
inny zapis terminu niż ten zastosowany przez Younga:
zamiast przeciw-pomnik (counter-monument) pojawia się
3 M. Kwon, One Place after Another: Notes on Site Specificity, „Oc-
tober”, 80,1997, s. 85-110.
4 Ibidem, s. 97.
5 J.E. Young, The Counter-Monument, s. 270 (jakwprzyp. 1).
6 M. Kwon, One Place after Another, s. 96 (jak w przyp. 3).
Jce)®©©
Publikacja jest udostępniona na licencji Creative Commons (CC BY-NC-ND 3.0 PL).
Seria Nowa, t. 14: 2016/PL ISSN 0071-6723
MARTA SMOLIŃSKA
Uniwersytet Artystyczny w Poznaniu, Wydział Edukacji Artystycznej, Katedra Historii Sztuki i Filozofii
(PRZECIW)POMNIK NOMADYCZNY
W KONSTELACJI METAFOR:
„BIAŁA PENETRACJA” PRZESTRZENI (PAMIĘCI)
Celem niniejszego tekstu jest analiza takiego typu prze-
ciw-pomników (counter-monumentsj 1, które - odmien-
nie niż tradycyjne monumenty stawiane w konkretnych
miejscach na stałe - wędrują i przemieszczają się, a także
wchodzą w interakcję nie tylko z mieszkańcami danej
lokalizacji, lecz również z jej historią i środowiskiem na-
turalnym. Proponuję nazwać je „(przeciw)pomnikami
nomadycznymi”. Pielgrzymują one niczym figury lub
obrazy religijne, niosąc ze sobą określone przesłania. Cha-
rakteryzują się paradoksalną naturą: można je opisać jako
site specific, lecz przy tym należy mieć na względzie ich
mobilność. Zdawać by się mogło, że zjawisko to zostało
już w ramach historii sztuki sklasyfikowane i zamknięte
w siatce trafnych pojęć, dysponujemy bowiem takimi ter-
minami jak nomadic public art, interactive public art czy
portable (ewentualnie transportable) monuments - prze-
nośne pomniki. W tle pobrzmiewają chociażby koncep-
cje Wielimira Chlebnikowa, który proponował pomniki
podróżujące na platformach kolejowych, a także fascyna-
cja kinetyzmem, związana z ideami futurystów. Suzanne
Lacy wspomina z kolei o New Genre Public Art, z dużą
wrażliwością zwracając uwagę na społeczną odpowie-
dzialność sztuki 2. Ponadto możemy posługiwać się termi-
nem „pomnik performatywny” (performative monument
oraz performative memorial), które to nazwy podkreślają
czynnik społeczny i zaproszenie do wymiany.
1 Zob.: J.E. Young, The Counter-Monument: Memory Against Itself
in Germany Today, „Critical Inquiry”, 18, 1992, s. 267-296. Zob.
także: M. Leśniakowska, Przeciwpomniki Andrzeja Sołygi i Zdzi-
sława Pideka (Katyń, Charków, Miednoje, Bełżec), „Kwartalnik
Historii Żydów”, 2014, nr 4, s. 786-799.
2 Por. Mapping the Terrain: New Genre Public Art, red. S. Lacy, San
Diego 1994.
Kluczowy kontekst dla rozważania zagadnień tego ro-
dzaju stanowią również propozycje teoretyczne Miwon
Kwon 3, która zastanawia się nad przemianą, jaka zaszła od
słynnej wypowiedzi Richarda Serry z 1985 r. sugerującej,
że przeniesienie dzieła jest równoznaczne z jego zniszcze-
niem, do dzieł site specific, które na pewnych warunkach
jednak się przemieszczają, wciąż zachowując swój znacze-
niowypotencjał 4. Konfrontujemy się zatem z paradoksem:
mobilnym dziełem site specific. W ramach charakterystyki
mobile site Kwon również sięga po koncepcję nomady-
zmu, lecz sytuuje zjawisko to raczej po stronie artysty niż
samego dzieła. Artysta jako wędrowiec włącza się w glo-
balny trend i krąży pomiędzy instytucjami artystycznymi,
nieustannie dokonując rekontekstualizacji własnych prac.
Pojęcie „(przeciw)pomnika” stosuję za Jamesem E. Yo-
ungiem, który zdefiniował ten fenomen jako sposób upa-
miętniania przez negację, która to strategia negowania
w szczególny sposób musi jednak pozostać pracą pamię-
ci 5. W kontekście (przeciw)pomników nomadycznych
za ową negację uznaję przede wszystkim ich mobilność.
Mniejsze znaczenie przywiązuję z kolei do - poniekąd
celnych - uwag Kwon o ścisłej korelacji tego zjawiska ze
światowym kapitałem i władzą 6. Zdecydowanie silniej
akcentuję natomiast krytyczny potencjał nomadyzmu
w relacji do tradycyjnego pojęcia pomnika i klisz pa-
mięciowych z nim związanych. Stąd też wprowadzam
inny zapis terminu niż ten zastosowany przez Younga:
zamiast przeciw-pomnik (counter-monument) pojawia się
3 M. Kwon, One Place after Another: Notes on Site Specificity, „Oc-
tober”, 80,1997, s. 85-110.
4 Ibidem, s. 97.
5 J.E. Young, The Counter-Monument, s. 270 (jakwprzyp. 1).
6 M. Kwon, One Place after Another, s. 96 (jak w przyp. 3).
Jce)®©©
Publikacja jest udostępniona na licencji Creative Commons (CC BY-NC-ND 3.0 PL).