DOI Artikel:
Twardowska, Kamila: [Rezension von: Beate Störtkuhl, Rafał Makała (Hrsg.), Nicht nur Bauhaus – Netzwerke der Moderne in Mitteleuropa / Not just Bauhaus – Networks of Modernity in Central Europe]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.59426#0109
108
Jak to się stało, że ta niszowa szkoła, działająca przez za-
ledwie 14 lat, jest dzisiaj postrzegana jako uniwersalny sym-
bol modernizmu? Dlaczego zmonopolizowała ona debatę
o narodzinach nowoczesności, przysłaniając złożoność
i różnorodność procesów modernizacyjnych, zachodzą-
cych po 1918 roku w różnych częściach świata? Skąd wzię-
ło się pojmowanie Bauhausu jako stylu? Dlaczego turyści
z całego globu przyjeżdżają oglądać architekturę Bauhausu
do Tel Avivu, mimo że wśród kilkuset architektów działa-
jących tam w czasie Brytyjskiego Mandatu Palestyny zale-
dwie sześciu było związanych z tą niemiecką szkołą? Od-
powiedź na te pytania mogłaby stanowić kanwę niejednej
poważnej monografii naukowej z zakresu historii historii
sztuki; w tym miejscu warto pokusić się choćby o zwięzłe
wypunktowanie najważniejszych aspektów Do uznania
Bauhausu za kamień węgielny nowoczesności przyczyni-
ła się, paradoksalnie, jego trudna i krótka historia. Walter
Gropius, wieloletni dyrektor szkoły, przenosząc ją w 1933
roku z Niemiec do Stanów Zjednoczonych musiał zadbać
o powodzenie tego przedsięwzięcia na amerykańskim
gruncie. Wykorzystując swoje umiejętności interpersonal-
ne, wykonał ogromną pracę na polu promowania szkoły,
opartą głównie na współpracy z nowojorskim Museum of
Modern Art. Autonarracja Bauhausu ma zresztą charakter
migracyjny (rozproszony i o globalnym zasięgu) nie tylko
ze względu na przeniesienie placówki za ocean, ale także
dlatego, że historia szkoły opowiadana była przez jej ucz-
niów i nauczycieli, którzy zostali zmuszeni do opuszcze-
nia Europy i uprawiania swoich zawodów w obu Amery-
kach, Australii, Afryce, na Bliskim i Dalekim Wschodzie.
Wreszcie, sama narracja historiograficzna, która stworzy-
ła podwaliny pod historię architektury nowoczesnej, jest
konstruktem migracyjnym, opartym na przeniesieniu tra-
dycji niemieckiej historii sztuki przez niemieckich badaczy
takich jak Nikolaus Pevsner czy Siegfried Giedion (pozo-
stający w bliskich kontaktach z Walterem Gropiusem) na
grunt anglosaski. Język angielski niedługo później stał się -
jak wskazuje powszechnie stosowana dzisiaj terminolo-
gia - wiodącym językiem historii designu.
Rozważając, dlaczego doszło do pewnego przecenie-
nia roli Bauhausu, należy także podkreślić znaczenie jego
dziedzictwa dla współczesnych Niemiec. Bauhaus, jako
zbudowana w dużej mierze przez Żydów lewicowa prze-
strzeń emancypacji i eksperymentu z nowymi sposoba-
mi życia społecznego, szkoła zamknięta przez nazistów,
po wojnie w RFN stanowił przedmiot pewnego rodza-
ju pozytywnej narracji tożsamościowej. Tak np. do tra-
dycji Bauhausu odwoływała się Inge Scholl, zakładając
w 1953 roku Hochschule für Gestaltung w Ulm, uczelnię
mającą służyć odnowie niemieckiego społeczeństwa, sta-
nowiącą pewnego rodzaju wotum za śmierć jej rodzeń-
stwa Sophie i Hansa Schollów, członków antynazistow-
skiego ruchu oporu Weiße Rose5. W 1961 założone zosta-
5 Zob. m.in. R. Spitz, Hfg Ulm. The View Behind the Foreground:
the Political History of the Ulm School of Design, 1953-1968, Stutt-
gart/London 2002.
ło Archiwum Bauhausu (Bauhaus-Archiv), przeniesio-
ne z Mathildenhöhe do Berlina Zachodniego w 1968
roku, od 1979 działające tam w siedzibie zaprojektowanej
przez Waltera Gropiusa. Symboliczne znaczenie Bauhau-
su wzrosło po upadku Muru Berlińskiego. W 1996 roku
budynki szkoły w Weimarze i Dessau wpisane zostały na
listę światowego dziedzictwa UNESCO, wraz z czym ru-
szyła ich pieczołowita konserwacja. Bauhaus dzisiaj to po
prostu symbol nowoczesnych i otwartych Niemiec. Dlate-
go też nie dziwi, że w Niemczech na samą tylko budowę
nowych, upamiętniających stulecie gmachów muzealnych
w Weimarze i Dessau wydano ostatnio ponad 50 milio-
nów euro6.
Biorąc pod uwagę polityczną wagę obchodów roczni-
cowych oraz trwałość kanonu historiograficznego oparte-
go na korowodzie mistrzów i ich dzieł, ikoniczność Bau-
hausu stanowi jeden z najtrwalszych konstruktów historii
sztuki nowoczesnej. Właśnie dlatego wszelkie próby ma-
jące na celu zmianę toku obowiązującej narracji zasługują
na szczególną uwagę. Jedną z nich jest publikacja pokon-
ferencyjna stanowiąca przedmiot niniejszej recenzji.
Nicht nur Bauhaus - Netzwerke Der Moderne in Mitte-
leuropa / Not Just Bauhaus - Networks of Modernity in Cen-
tral Europe pod redakcją Beate Störtkuhl i Rafała Makały to
dwujęzyczne opracowanie, które ukazało się w 2020 roku
nakładem De Gruyter Verlag jako 77. tom serii „Schriften
des Bundesinstituts für Kultur und Geschichte der Deuts-
chen im östlichen Europa”7. Publikacja, składająca się z sie-
demnastu artykułów naukowych, licząca 400 stron właś-
ciwego tekstu, to pokłosie konferencji pod tym samym ty-
tułem, zorganizowanej w styczniu 2019 roku przez Schle-
sisches Museum zu Görlitz i Muzeum Architektury we
Wrocławiu. Punktem wyjścia do konferencji były zgroma-
dzone w obu instytucjach obszerne zbiory związane z dzia-
łalnością wrocławskiej Königliche Akademie für Kunst
und Kunstgewerbe: jednego z ważniejszych, choć w dużym
stopniu zapomnianego ośrodka kształcenia architektonicz-
nego pierwszej połowy XX wieku8. Konferencja towarzy-
szyła wystawie poświęconej postaci jednego z profesorów
tej akademii, Adolfowi Randingowi, prezentowanej we
wrocławskim Muzeum Architektury9.
Szczególnego podkreślenia wymaga fakt, że choć
w związku z obchodami miało miejsce wiele wydarzeń
6 S. Bakers, Bauhaus’ 100th Anniversary Opens Museum Doors,
„Forbes”, 2019, May 19, (www.forbes.com/sites/samanthabak-
eri/2019/05/19/bauhaus-iooth-anniversary-opens-museum-
doors/?sh=4cfbf99524e7, dostęp: 1.09.2021).
7 Nicht nur Bauhaus - Netzwerke Der Moderne in Mitteleuropa /
Not Just Bauhaus - Networks of Modernity in Central Europe, red.
B. Störtkuhl, R. Makala, Oldenburg 2020.
8 Na temat szkoły zob. m.in. R Hölsche, Die Akademie für Kunst
und Kunstgewerbe zu Breslau. Wege einer Kunstschule 1791-1932,
Kiel 2003.
9 Wystawa WuWAgpłynie do Ameryki: Adolf Rading we Wrocławiu
prezentowana była w dniach 11.11.2018-3.02.2019. Jej kuratorem
był Jerzy Ilkosz.
Jak to się stało, że ta niszowa szkoła, działająca przez za-
ledwie 14 lat, jest dzisiaj postrzegana jako uniwersalny sym-
bol modernizmu? Dlaczego zmonopolizowała ona debatę
o narodzinach nowoczesności, przysłaniając złożoność
i różnorodność procesów modernizacyjnych, zachodzą-
cych po 1918 roku w różnych częściach świata? Skąd wzię-
ło się pojmowanie Bauhausu jako stylu? Dlaczego turyści
z całego globu przyjeżdżają oglądać architekturę Bauhausu
do Tel Avivu, mimo że wśród kilkuset architektów działa-
jących tam w czasie Brytyjskiego Mandatu Palestyny zale-
dwie sześciu było związanych z tą niemiecką szkołą? Od-
powiedź na te pytania mogłaby stanowić kanwę niejednej
poważnej monografii naukowej z zakresu historii historii
sztuki; w tym miejscu warto pokusić się choćby o zwięzłe
wypunktowanie najważniejszych aspektów Do uznania
Bauhausu za kamień węgielny nowoczesności przyczyni-
ła się, paradoksalnie, jego trudna i krótka historia. Walter
Gropius, wieloletni dyrektor szkoły, przenosząc ją w 1933
roku z Niemiec do Stanów Zjednoczonych musiał zadbać
o powodzenie tego przedsięwzięcia na amerykańskim
gruncie. Wykorzystując swoje umiejętności interpersonal-
ne, wykonał ogromną pracę na polu promowania szkoły,
opartą głównie na współpracy z nowojorskim Museum of
Modern Art. Autonarracja Bauhausu ma zresztą charakter
migracyjny (rozproszony i o globalnym zasięgu) nie tylko
ze względu na przeniesienie placówki za ocean, ale także
dlatego, że historia szkoły opowiadana była przez jej ucz-
niów i nauczycieli, którzy zostali zmuszeni do opuszcze-
nia Europy i uprawiania swoich zawodów w obu Amery-
kach, Australii, Afryce, na Bliskim i Dalekim Wschodzie.
Wreszcie, sama narracja historiograficzna, która stworzy-
ła podwaliny pod historię architektury nowoczesnej, jest
konstruktem migracyjnym, opartym na przeniesieniu tra-
dycji niemieckiej historii sztuki przez niemieckich badaczy
takich jak Nikolaus Pevsner czy Siegfried Giedion (pozo-
stający w bliskich kontaktach z Walterem Gropiusem) na
grunt anglosaski. Język angielski niedługo później stał się -
jak wskazuje powszechnie stosowana dzisiaj terminolo-
gia - wiodącym językiem historii designu.
Rozważając, dlaczego doszło do pewnego przecenie-
nia roli Bauhausu, należy także podkreślić znaczenie jego
dziedzictwa dla współczesnych Niemiec. Bauhaus, jako
zbudowana w dużej mierze przez Żydów lewicowa prze-
strzeń emancypacji i eksperymentu z nowymi sposoba-
mi życia społecznego, szkoła zamknięta przez nazistów,
po wojnie w RFN stanowił przedmiot pewnego rodza-
ju pozytywnej narracji tożsamościowej. Tak np. do tra-
dycji Bauhausu odwoływała się Inge Scholl, zakładając
w 1953 roku Hochschule für Gestaltung w Ulm, uczelnię
mającą służyć odnowie niemieckiego społeczeństwa, sta-
nowiącą pewnego rodzaju wotum za śmierć jej rodzeń-
stwa Sophie i Hansa Schollów, członków antynazistow-
skiego ruchu oporu Weiße Rose5. W 1961 założone zosta-
5 Zob. m.in. R. Spitz, Hfg Ulm. The View Behind the Foreground:
the Political History of the Ulm School of Design, 1953-1968, Stutt-
gart/London 2002.
ło Archiwum Bauhausu (Bauhaus-Archiv), przeniesio-
ne z Mathildenhöhe do Berlina Zachodniego w 1968
roku, od 1979 działające tam w siedzibie zaprojektowanej
przez Waltera Gropiusa. Symboliczne znaczenie Bauhau-
su wzrosło po upadku Muru Berlińskiego. W 1996 roku
budynki szkoły w Weimarze i Dessau wpisane zostały na
listę światowego dziedzictwa UNESCO, wraz z czym ru-
szyła ich pieczołowita konserwacja. Bauhaus dzisiaj to po
prostu symbol nowoczesnych i otwartych Niemiec. Dlate-
go też nie dziwi, że w Niemczech na samą tylko budowę
nowych, upamiętniających stulecie gmachów muzealnych
w Weimarze i Dessau wydano ostatnio ponad 50 milio-
nów euro6.
Biorąc pod uwagę polityczną wagę obchodów roczni-
cowych oraz trwałość kanonu historiograficznego oparte-
go na korowodzie mistrzów i ich dzieł, ikoniczność Bau-
hausu stanowi jeden z najtrwalszych konstruktów historii
sztuki nowoczesnej. Właśnie dlatego wszelkie próby ma-
jące na celu zmianę toku obowiązującej narracji zasługują
na szczególną uwagę. Jedną z nich jest publikacja pokon-
ferencyjna stanowiąca przedmiot niniejszej recenzji.
Nicht nur Bauhaus - Netzwerke Der Moderne in Mitte-
leuropa / Not Just Bauhaus - Networks of Modernity in Cen-
tral Europe pod redakcją Beate Störtkuhl i Rafała Makały to
dwujęzyczne opracowanie, które ukazało się w 2020 roku
nakładem De Gruyter Verlag jako 77. tom serii „Schriften
des Bundesinstituts für Kultur und Geschichte der Deuts-
chen im östlichen Europa”7. Publikacja, składająca się z sie-
demnastu artykułów naukowych, licząca 400 stron właś-
ciwego tekstu, to pokłosie konferencji pod tym samym ty-
tułem, zorganizowanej w styczniu 2019 roku przez Schle-
sisches Museum zu Görlitz i Muzeum Architektury we
Wrocławiu. Punktem wyjścia do konferencji były zgroma-
dzone w obu instytucjach obszerne zbiory związane z dzia-
łalnością wrocławskiej Königliche Akademie für Kunst
und Kunstgewerbe: jednego z ważniejszych, choć w dużym
stopniu zapomnianego ośrodka kształcenia architektonicz-
nego pierwszej połowy XX wieku8. Konferencja towarzy-
szyła wystawie poświęconej postaci jednego z profesorów
tej akademii, Adolfowi Randingowi, prezentowanej we
wrocławskim Muzeum Architektury9.
Szczególnego podkreślenia wymaga fakt, że choć
w związku z obchodami miało miejsce wiele wydarzeń
6 S. Bakers, Bauhaus’ 100th Anniversary Opens Museum Doors,
„Forbes”, 2019, May 19, (www.forbes.com/sites/samanthabak-
eri/2019/05/19/bauhaus-iooth-anniversary-opens-museum-
doors/?sh=4cfbf99524e7, dostęp: 1.09.2021).
7 Nicht nur Bauhaus - Netzwerke Der Moderne in Mitteleuropa /
Not Just Bauhaus - Networks of Modernity in Central Europe, red.
B. Störtkuhl, R. Makala, Oldenburg 2020.
8 Na temat szkoły zob. m.in. R Hölsche, Die Akademie für Kunst
und Kunstgewerbe zu Breslau. Wege einer Kunstschule 1791-1932,
Kiel 2003.
9 Wystawa WuWAgpłynie do Ameryki: Adolf Rading we Wrocławiu
prezentowana była w dniach 11.11.2018-3.02.2019. Jej kuratorem
był Jerzy Ilkosz.