126

PRAHISTORIA SZTUKI

Francji, a u jego schyłku rozprzestrzenia
się w symbolice przedstawień, jako waż-
ny znak, broń w postaci trójkątnego szty-
letu, topora i berła sztyletowego, tj. szty-
letu osadzonego na długim drzewcu na
kształt halabardy. Ten ostatni znak, po-
jawiający się na przełomie neolitu i epo-
ki brązu w wielu kulturach Europy, jest
powszechnie interpretowany jako ozna-
ka władzy, świadcząca o dokonującym
się w ówczesnych społeczeństwach ro-
zwarstwieniu społecznym i wyodrębnia-
niu autorytetu władzy patriarchalnej.

Na stelach-menhirach i na innych ry-
tach skalnych pojawiają się nowe formy
symboliki solamej, jak np. znane z póź-
niejszej epoki brązu w postaci ozdób
tzw. zawieszki binoklowate w postaci
połączonych łukowato pałąkiem dwóch
spiral. Większość badaczy uważa je za
Scena erotyczna, Foppe di Nadro, skala 27, symbole słoneczne, a Henseł przypisuje
Valcamonica (Wlochy) (wg Anatti 1980: 37) jm atrybut faHiczny (Rensel 1973: 245).

Spirala miałaby być, w opinii większości, ilustracją słońca w mchu. Prawda
zapewne jednak jest bardziej skomplikowana - motywy spiralne pojawiają się
bowiem najwcześniej w środowisku kultur neolitycznych wschodniej strefy
Morza Śródziemnego w okresie, gdy dominują tam kulty macierzyste, chto-
niczno-luname, w których nie występuje symbołika sloneczna. Ismieje także
interesujący związek spirali z najstarszą formą labiryntu, którego geneza wiąże
się także z kultami chtonicznymi - do czego powrócimy jeszcze dalej.

Na steli-menhirze z Ossimo (w rejonie Valcamonica), poniżej półksiężyco-
wej głowy otoczonej na kształt aureoli obfitymi pasmami włosów, widnieją
w dwóch rzędach po trzy takie „binoklowate” podwójne spirale. Zapewne
ujawniają one sposób noszenia owych zawieszek. Zapewne postać na steli-men-
hirze z Ossimo jest przedstawieniem kobiety.

Interesującą i charakterystyczną scenę dla okresu eneolitu w Vałcamonica
przedstawiają ryty na steli-menhirze z Bagnolo di Malegno I. Widzimy tam dysk
słoneczny z krótkimi promieniami, będący jak gdyby głową postaci, dwa topory
po obu stronach przedstawienia, których styliska zwisają na kształt ramion,
a ostrza zwrócone są po każdej stronie na zewnątrz. Poniżej - w pozycji leżącej
- osiem trójkątnych sztyletów. Sztylety owe stanowią także jeden z powszechnie
występujących symboli patriarchalnych władzy.

Jeszcze bogatszy w symbole jest zespół przedstawień na steli-menhirze
z Bagnolo di Malegno II. U samej góry widzimy dysk słoneczny z promieniami.