DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.69873#0221
,,Hi conculcari ąuerunt”,
czyli kto pragnie być deptany
na posadzce wiślickiej?
Odkryta w latach 1959 — 1960 posadzka z rytami figuralnymi w kryp-
cie kolegiaty wiślickiej należy do najcenniejszych dzieł sztuki romań-
skiej w Polsce (il. 1). Jest ona wyjątkowym zjawiskiem, zarówno pod
względem techniki, jak li przez iswoje treści ideowe, przy czym, wyróż-
niając się nie pozbawionym finezji poziomem artystycznym, zdradza
równocześnie cechy stylu rodzimego. Natychmiast po odsłonięciu za-
chodniego pola w 1959 r., jego ryty stały się przedmiotem ożywionej
dyskusji naukowej, a dziś, mimo podjętej przez piszącego te słowa próby
opracowania wiążących się z posadzką zagadnień stylistycznych i ideo-
wych, szczegółowa identyfikacja występujących na niej postaci wciąż
jeszcze jest zagadką oczekującą na rozwiązanie1.
Średniowieczne posadzki w Europie dzieli się pod względem materia-
łu i techniki na spoinowe (mozaikowe lub płytkowe) ii bezspoinowe, czyli
jastrychowe2. W Polsce w okresie przedromańskim i romańskim oprócz
posadzek mozaikowych w odmianie ceramicznej, jak w Gnieźnie, pokrew-
nej posadzkom w Kijowie i Grodnie, z reguły stosowano' ceramiczne po-
sadzki płytkowe (m.in. Inowłódz, Kraków, Kruszwica, Mogiła, Trzemesz-
no, Tyniec, Wąchock). Posadzka w Wiślicy należy do rzadziej u nas
spotykanych posadzek jaistrychowych (Kije, Tyniec); wykonano' ją
z miękkiej masy gipsowej, twardniejącej po wylaniu, według sposobu
stosowanego już w antyku jako podkład pod płyty posadzkowe (Pliniusz
XXXVI, 62; Witruwiusz VII, 1), ma więc w zasadzie budowę jednorod-
ną, bez podziału na powtarzające się człony. Jednakże w nawie środko-
wej krypty, między czterema romańskimi kolumnami podtrzymującymi
pierwotnie krzyżowe sklepienie, z których pozostały tylko trzy bazy,
a także poniżej, wprowadzono wtórnie ryty figuralne, ujęte po bokach
szeroką bordiurą (il. 2 — 3). Przez to na osi wnętrza powstało podobne do
płyty prostokątne pole, o dwóch przęsłach zbliżonych swym kształtem
do kwadratu. Owo podobieństwo' sprawia, że o- polu z rytami mówi się
potocznie „płyta wiślicka", co-, jak sądzę, pozostaje w pewnej sprzecz- 215
czyli kto pragnie być deptany
na posadzce wiślickiej?
Odkryta w latach 1959 — 1960 posadzka z rytami figuralnymi w kryp-
cie kolegiaty wiślickiej należy do najcenniejszych dzieł sztuki romań-
skiej w Polsce (il. 1). Jest ona wyjątkowym zjawiskiem, zarówno pod
względem techniki, jak li przez iswoje treści ideowe, przy czym, wyróż-
niając się nie pozbawionym finezji poziomem artystycznym, zdradza
równocześnie cechy stylu rodzimego. Natychmiast po odsłonięciu za-
chodniego pola w 1959 r., jego ryty stały się przedmiotem ożywionej
dyskusji naukowej, a dziś, mimo podjętej przez piszącego te słowa próby
opracowania wiążących się z posadzką zagadnień stylistycznych i ideo-
wych, szczegółowa identyfikacja występujących na niej postaci wciąż
jeszcze jest zagadką oczekującą na rozwiązanie1.
Średniowieczne posadzki w Europie dzieli się pod względem materia-
łu i techniki na spoinowe (mozaikowe lub płytkowe) ii bezspoinowe, czyli
jastrychowe2. W Polsce w okresie przedromańskim i romańskim oprócz
posadzek mozaikowych w odmianie ceramicznej, jak w Gnieźnie, pokrew-
nej posadzkom w Kijowie i Grodnie, z reguły stosowano' ceramiczne po-
sadzki płytkowe (m.in. Inowłódz, Kraków, Kruszwica, Mogiła, Trzemesz-
no, Tyniec, Wąchock). Posadzka w Wiślicy należy do rzadziej u nas
spotykanych posadzek jaistrychowych (Kije, Tyniec); wykonano' ją
z miękkiej masy gipsowej, twardniejącej po wylaniu, według sposobu
stosowanego już w antyku jako podkład pod płyty posadzkowe (Pliniusz
XXXVI, 62; Witruwiusz VII, 1), ma więc w zasadzie budowę jednorod-
ną, bez podziału na powtarzające się człony. Jednakże w nawie środko-
wej krypty, między czterema romańskimi kolumnami podtrzymującymi
pierwotnie krzyżowe sklepienie, z których pozostały tylko trzy bazy,
a także poniżej, wprowadzono wtórnie ryty figuralne, ujęte po bokach
szeroką bordiurą (il. 2 — 3). Przez to na osi wnętrza powstało podobne do
płyty prostokątne pole, o dwóch przęsłach zbliżonych swym kształtem
do kwadratu. Owo podobieństwo' sprawia, że o- polu z rytami mówi się
potocznie „płyta wiślicka", co-, jak sądzę, pozostaje w pewnej sprzecz- 215