DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.69873#0583
Trytony, nereidy i walka bóstw morskich
w dekoracji Kaplicy Zygmuntowskiej
Pictoribus atque poetis quidlibet audendi
semper fuit aequa potestas
Raffaelo Borghini, II Riposo
W dekoracji dolnej części górnej kondygnacji Kaplicy Zygmuntow-
skiej, nie wykazującej bezpośredniego związku ikonograficznego z prze-
znaczeniem grobowym budowli, szczególną uwagę zwraca żywioł wo-
dy. Wyobrażono go w czterech bocznych polach pasa pendentywów,
oddzielających dolną część kaplicy od tamburu1. Trzykrotnie powtarza
się motyw trytona z nereidą: raz w polu lewym od patrzącego, na ścia-
nie wschodniej, ołtarzowej (il. 1), drugi raz w prawym polu na ścianie
stalli, umieszczonej od południa, na wprost wejścia (il. 2), a za trzecim
razem od zachodu, w polu prawym ściany nagrobkowej (il. 3). Ponadto
prawe pole boczne ściany ołtarzowej wypełnia walka bóstw morskich
(il. 4). Wspólna wszystkim czterem scenom jest woda jako miejsce ak-
cji, zaznaczona głęboko ciętymi, biegnącymi równolegle falami, ożywio-
nymi wyłaniającymi się to tu, to tam ciałami nurkujących delfinów.
W sztuce antycznej tryton występuje zazwyczaj razem z innymi bó-
stwami morskimi, niekiedy w towarzystwie nereidy, rzadziej sam; czasem
gra na instrumencie muzycznym. Jako twór mieszany ma on do połowy
postać ludzką, a od bioder rybią. Charakteryzuje go węgorzowaty ogon,
z reguły podwójny, zwinięty spiralnie w górę, bywa że i w dół, zakoń-
czony wspaniałą, szeroko założoną płetwą. Przejście od ciała ludzkiego
do rybiego tworzy wieniec wielkich liści zachodzących na ogon, niekie-
dy bardzo długich. W starożytności zawsze zakrywają one genitalia2.
W sztuce rzymskiej podobizna trytona najczęściej zdobi sarkofagi.
Bogaty repertuar antycznych trytonów, samych lub z towarzyszącymi im
nereidami, zestawił w korpusowym tomie rzymskich sarkofagów Andreas
Rumpf3. Trytony przeważnie ukazywano w układzie antytetycznym, wi-
dziane z boku; co najwyżej górną część ciała zwracają na zewnątrz, ku
patrzącemu. Nereidy siedzą na nich swobodnie bokiem, niekiedy przy-
trzymując ręką koniec rozwianej półkoliście draperii.
Do niesarkofagowych przykładów bocznej odmiany należą w sztuce
rzymskiej m.in. dwa trytony niosące na muszli Wenus z Setif4 oraz dwa
uskrzydlone trytony podtrzymujące kolistą tarczę na reliefie terrakoto-
577
37 Speculum artis
w dekoracji Kaplicy Zygmuntowskiej
Pictoribus atque poetis quidlibet audendi
semper fuit aequa potestas
Raffaelo Borghini, II Riposo
W dekoracji dolnej części górnej kondygnacji Kaplicy Zygmuntow-
skiej, nie wykazującej bezpośredniego związku ikonograficznego z prze-
znaczeniem grobowym budowli, szczególną uwagę zwraca żywioł wo-
dy. Wyobrażono go w czterech bocznych polach pasa pendentywów,
oddzielających dolną część kaplicy od tamburu1. Trzykrotnie powtarza
się motyw trytona z nereidą: raz w polu lewym od patrzącego, na ścia-
nie wschodniej, ołtarzowej (il. 1), drugi raz w prawym polu na ścianie
stalli, umieszczonej od południa, na wprost wejścia (il. 2), a za trzecim
razem od zachodu, w polu prawym ściany nagrobkowej (il. 3). Ponadto
prawe pole boczne ściany ołtarzowej wypełnia walka bóstw morskich
(il. 4). Wspólna wszystkim czterem scenom jest woda jako miejsce ak-
cji, zaznaczona głęboko ciętymi, biegnącymi równolegle falami, ożywio-
nymi wyłaniającymi się to tu, to tam ciałami nurkujących delfinów.
W sztuce antycznej tryton występuje zazwyczaj razem z innymi bó-
stwami morskimi, niekiedy w towarzystwie nereidy, rzadziej sam; czasem
gra na instrumencie muzycznym. Jako twór mieszany ma on do połowy
postać ludzką, a od bioder rybią. Charakteryzuje go węgorzowaty ogon,
z reguły podwójny, zwinięty spiralnie w górę, bywa że i w dół, zakoń-
czony wspaniałą, szeroko założoną płetwą. Przejście od ciała ludzkiego
do rybiego tworzy wieniec wielkich liści zachodzących na ogon, niekie-
dy bardzo długich. W starożytności zawsze zakrywają one genitalia2.
W sztuce rzymskiej podobizna trytona najczęściej zdobi sarkofagi.
Bogaty repertuar antycznych trytonów, samych lub z towarzyszącymi im
nereidami, zestawił w korpusowym tomie rzymskich sarkofagów Andreas
Rumpf3. Trytony przeważnie ukazywano w układzie antytetycznym, wi-
dziane z boku; co najwyżej górną część ciała zwracają na zewnątrz, ku
patrzącemu. Nereidy siedzą na nich swobodnie bokiem, niekiedy przy-
trzymując ręką koniec rozwianej półkoliście draperii.
Do niesarkofagowych przykładów bocznej odmiany należą w sztuce
rzymskiej m.in. dwa trytony niosące na muszli Wenus z Setif4 oraz dwa
uskrzydlone trytony podtrzymujące kolistą tarczę na reliefie terrakoto-
577
37 Speculum artis