DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.69873#0329
Treści ideowe i estetyczne Drzwi Gnieźnieńskich
w Vise czy relikwiarza św. Serwacego w Maastricht, bądź też ołtarza
przenośnego, jak ołtarz ze Stavelot w Musee du Cinąuantenaire w Bruk-
seli lub ołtarz z Abdinghof Rogera z Helmarshausen w kościele francisz-
kańskim w Paderborn, bądź wreszcie złotego retabulum podobnego do
retabulum św. Kastora w Koblencji czy retabulum św. Remakla ze Sta-
velot, zaginionego w XVIII w., a znanego nam tylko z siedemnastowiecz-
nego rysunku? Dlaczego nie ograniczono się do malowideł ściennych, któ-
rych istnienie wydaje się dziś po odkryciu dwunastowiecznej polichro-
mii w Tumie pod Łęczycą więcej niż prawdopodobne? Dlaczego pomy-
ślano o drzwiach, skoro podobnego dzieła nie ma ani w Czechach, gdzie
Goldschmidt upatrywał pierwotnie miejsce wykonania gnieźnieńskich
podwoi, ani nad Mozą, dokąd szczegółowa analiza formalna prowadzi.
Morelowskiego?
Pojęcie drzwi jest ściśle związane z pojęciem otworu wejściowego384.
Rzymianie w odniesieniu do miasta, zamku, muru lub innego miejsca
obronnego obwarowanego wałami i fosą określali otwór taki terminem
porta, a w odniesieniu do domu prywatnego terminami janua (od Janu-
sa), ostium (od os, ons) i niekiedy fores385. Już w czasach starochrześ-
cijańskich, gdy obok miejsc modlitwy w domach prywatnych powstały
pierwsze bazyliki, z których jedne służyły spełnianiu czynności liturgicz-
nych gminy, inne zaś poświęcone były czci męczenników, na równi z po-
zostałymi częściami kościoła zdobiono bogatą dekoracją drzwi główne,
wykonane z kamienia, metalu lub drewna386. Drzwi te, w źródłach nazy-
wane fores, częściej valvae, przede wszystkim strzegły wnętrza przed
ciekawością pogan, jak świadczy urząd odźwiernych, zwanych ostiarii,
wzbraniających dostępu osobom niepożądanym387. Równocześnie jednak
od początku, zgodnie z biblijną symboliką, zapraszały do przekroczenia
progu świątyni i wzięcia udziału w czynnościach kultowych. Chrystus bo-
wiem powiedział: „Ego sum ostium, per me si quis introierit, saNabitur”
(Jan, 10, 9), a na innym miejscu: „Ego sum via, et veritas, et vita. Nemo
venit ad Patrem nisi per me” (Jan, 14, 6)388. Do szczęśliwie zachowanych
zabytków z okresu Kościoła triumfującego po edykcie mediolańskim
należą m.in. drzwi: z IV w. w bazylice ambrozjańskiej w Mediolanie,
z dziesięcioma scenami z życia króla Dawida; z V w. w bazylice Św. Sa-
biny w Rzymie, z ilustracjami Starego i Nowego Testamentu; oraz z VI w.
w Deir-Mar-Elyan w Syrii389.
Treści ideowe, jakie wiązano z drzwiami w czasach starochrześcijań-
skich, odczytać można bez trudu z płaskorzeźb w kości słoniowej z tema-
tem Zmartwychwstania. Na prostokątnej płytce w British Museum
w Londynie, stanowiącej niegdyś bok skrzyneczki, a pochodzącej we-
dług Volbacha z lat 420 — 430, grobowiec Chrystusa ma kształt prosto-
padłościanu o podstawie kwadratowej, wieńczy zaś go okrągły w planie
bęben przykryty niskim, stożkowatym dachem390. Otwór wejściowy za-
mykają lekko uchylone, dwuskrzydłowe drzwi. Prawe skrzydło, nieste-
323
21’
w Vise czy relikwiarza św. Serwacego w Maastricht, bądź też ołtarza
przenośnego, jak ołtarz ze Stavelot w Musee du Cinąuantenaire w Bruk-
seli lub ołtarz z Abdinghof Rogera z Helmarshausen w kościele francisz-
kańskim w Paderborn, bądź wreszcie złotego retabulum podobnego do
retabulum św. Kastora w Koblencji czy retabulum św. Remakla ze Sta-
velot, zaginionego w XVIII w., a znanego nam tylko z siedemnastowiecz-
nego rysunku? Dlaczego nie ograniczono się do malowideł ściennych, któ-
rych istnienie wydaje się dziś po odkryciu dwunastowiecznej polichro-
mii w Tumie pod Łęczycą więcej niż prawdopodobne? Dlaczego pomy-
ślano o drzwiach, skoro podobnego dzieła nie ma ani w Czechach, gdzie
Goldschmidt upatrywał pierwotnie miejsce wykonania gnieźnieńskich
podwoi, ani nad Mozą, dokąd szczegółowa analiza formalna prowadzi.
Morelowskiego?
Pojęcie drzwi jest ściśle związane z pojęciem otworu wejściowego384.
Rzymianie w odniesieniu do miasta, zamku, muru lub innego miejsca
obronnego obwarowanego wałami i fosą określali otwór taki terminem
porta, a w odniesieniu do domu prywatnego terminami janua (od Janu-
sa), ostium (od os, ons) i niekiedy fores385. Już w czasach starochrześ-
cijańskich, gdy obok miejsc modlitwy w domach prywatnych powstały
pierwsze bazyliki, z których jedne służyły spełnianiu czynności liturgicz-
nych gminy, inne zaś poświęcone były czci męczenników, na równi z po-
zostałymi częściami kościoła zdobiono bogatą dekoracją drzwi główne,
wykonane z kamienia, metalu lub drewna386. Drzwi te, w źródłach nazy-
wane fores, częściej valvae, przede wszystkim strzegły wnętrza przed
ciekawością pogan, jak świadczy urząd odźwiernych, zwanych ostiarii,
wzbraniających dostępu osobom niepożądanym387. Równocześnie jednak
od początku, zgodnie z biblijną symboliką, zapraszały do przekroczenia
progu świątyni i wzięcia udziału w czynnościach kultowych. Chrystus bo-
wiem powiedział: „Ego sum ostium, per me si quis introierit, saNabitur”
(Jan, 10, 9), a na innym miejscu: „Ego sum via, et veritas, et vita. Nemo
venit ad Patrem nisi per me” (Jan, 14, 6)388. Do szczęśliwie zachowanych
zabytków z okresu Kościoła triumfującego po edykcie mediolańskim
należą m.in. drzwi: z IV w. w bazylice ambrozjańskiej w Mediolanie,
z dziesięcioma scenami z życia króla Dawida; z V w. w bazylice Św. Sa-
biny w Rzymie, z ilustracjami Starego i Nowego Testamentu; oraz z VI w.
w Deir-Mar-Elyan w Syrii389.
Treści ideowe, jakie wiązano z drzwiami w czasach starochrześcijań-
skich, odczytać można bez trudu z płaskorzeźb w kości słoniowej z tema-
tem Zmartwychwstania. Na prostokątnej płytce w British Museum
w Londynie, stanowiącej niegdyś bok skrzyneczki, a pochodzącej we-
dług Volbacha z lat 420 — 430, grobowiec Chrystusa ma kształt prosto-
padłościanu o podstawie kwadratowej, wieńczy zaś go okrągły w planie
bęben przykryty niskim, stożkowatym dachem390. Otwór wejściowy za-
mykają lekko uchylone, dwuskrzydłowe drzwi. Prawe skrzydło, nieste-
323
21’