DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.69873#0503
Treści artystyczne i ideowe Kaplicy Zygmuntów sklej
przygotował sobie Zygmunt Stary miejsce wiecznego spoczynku. Nagro-
bek ustawiono przy ścianie zachodniej, wyróżnionej pionowym pasem
czerwonego węgierskiego marmuru (il. 67). Dzięki temu Kaplica Zygmun-
towska, choć zaliczamy ją do założeń centralnych, jako wnętrze poświę-
cone kultowi religijnemu i przyszłemu życiu monarchy zbudowana jest
na osi podłużnej: ołtarza i nagrobka. Oś tę wytyczyła myśl o śmierci i pa-
mięć spraw ostatecznych. Na fryzie wewnętrznym ściany zachodniej zło-
cą się w marmurze wyryte słowa, zaczerpnięte z księgi Objawienia
(XIV, 13): [Et audivi vocem de coelo, dicentem mihi: Scribe:] Beati
[mortui] qui in Domino moriuntur. [Amodo iam dicit Spiritus, ut reąuies-
cant a laboribus suis: opera enim illorum seąuuntur illos]177, wnosząc na-
strój królewskiej powagi i godnego spokoju, którym obce jest uczucie
trwogi lub rozpaczy178. Na ścianie wschodniej w okrągłym medalionie
nad posągiem św. Piotra zdaniu św. Jana Ewengelisty odpowiada symbol
apokaliptycznej wizji: słońce rozgorzałe niby lawa, o pięciu promie-
niach w kształcie wąskich trójkątów i pięciu promieniach w kształcie
ognistych języków179 (il. 57, 58).
Oś podłużną nagrobka i ołtarza zachowały również późniejsze pow-
tórzenia Kaplicy Zygmuntowskiej, ale jakże innymi słowami i przy po-
mocy innej składni wiązanymi toczy się rozmowa w kaplicy Firlejów
w Bejscach między marmurową podobizną klęczącego wojewody Mi-
kołaja Firleja a alabastrową figurką Wniebowziętej Marii. Analiza pierw-
szej grupy dekoracji rzeźbiarskiej w Kaplicy Zygmuntowskiej wskazu-
je, że od początku istniał jednolity program ideowy, którego twórcą był
chyba sam Zygmunt Stary. Program ten służył dwojakiemu przeznacze-
niu budowli: grobowemu i kultowemu.
W liście króla do Jana Bonera z 1517 r., pisanym w Wilnie, czyta-
my: „Cum plura impendimus ad temporalia aedificia, quare ad illa nos
comprimere deberemus, in quibus est perpetuo habitandum?"180. Król
mniemał, że skoro wzniósł sobie ziemskie mieszkanie, pomyśleć powi-
nien również o mieszkaniu wiecznym. Przygotowanie wiecznego miesz-
kania łączył Zygmunt w naturalny sposób z ofiarowaniem Bogu świąty-
ni, jak świadczy akt fundacji kapeli rorantystów z 1540 r.: ,,Neque satis
dignum est arbitratus, cum sibi in Arce sua Cracoviensi magnificas aedes
incredibili sumptu aedificasset, atque eas fortuito incendio magna ex
parte absumptas, novis et magnis impensis instaurasset, non aliquam
eadem in Arce aediculum fabricare in qua Deus pie coleretur”181. Miało to
być dzieło wspaniałe: „Itaque maiore quam credi sumptu, ac preclaro
guodam artificio aediculam eius modi in Ecclesia nostra Cathedrali Craco-
viensi e fundamentis erectam, collato lapide fabricatus est, ut non modo
in Regno, sed ne in omnibus quidem terris, in quibus Maiestas eius sum-
ma cum potestate versatur nullum perinde videndum et memorandum opus
extet"182. Miało to być dzieło wieczne: „Collegium praeterea sacerdotum
instituit, qui sempiternis temporibus psallerent Deo altissimo, praecreatio- 497
32 Speculum artis
przygotował sobie Zygmunt Stary miejsce wiecznego spoczynku. Nagro-
bek ustawiono przy ścianie zachodniej, wyróżnionej pionowym pasem
czerwonego węgierskiego marmuru (il. 67). Dzięki temu Kaplica Zygmun-
towska, choć zaliczamy ją do założeń centralnych, jako wnętrze poświę-
cone kultowi religijnemu i przyszłemu życiu monarchy zbudowana jest
na osi podłużnej: ołtarza i nagrobka. Oś tę wytyczyła myśl o śmierci i pa-
mięć spraw ostatecznych. Na fryzie wewnętrznym ściany zachodniej zło-
cą się w marmurze wyryte słowa, zaczerpnięte z księgi Objawienia
(XIV, 13): [Et audivi vocem de coelo, dicentem mihi: Scribe:] Beati
[mortui] qui in Domino moriuntur. [Amodo iam dicit Spiritus, ut reąuies-
cant a laboribus suis: opera enim illorum seąuuntur illos]177, wnosząc na-
strój królewskiej powagi i godnego spokoju, którym obce jest uczucie
trwogi lub rozpaczy178. Na ścianie wschodniej w okrągłym medalionie
nad posągiem św. Piotra zdaniu św. Jana Ewengelisty odpowiada symbol
apokaliptycznej wizji: słońce rozgorzałe niby lawa, o pięciu promie-
niach w kształcie wąskich trójkątów i pięciu promieniach w kształcie
ognistych języków179 (il. 57, 58).
Oś podłużną nagrobka i ołtarza zachowały również późniejsze pow-
tórzenia Kaplicy Zygmuntowskiej, ale jakże innymi słowami i przy po-
mocy innej składni wiązanymi toczy się rozmowa w kaplicy Firlejów
w Bejscach między marmurową podobizną klęczącego wojewody Mi-
kołaja Firleja a alabastrową figurką Wniebowziętej Marii. Analiza pierw-
szej grupy dekoracji rzeźbiarskiej w Kaplicy Zygmuntowskiej wskazu-
je, że od początku istniał jednolity program ideowy, którego twórcą był
chyba sam Zygmunt Stary. Program ten służył dwojakiemu przeznacze-
niu budowli: grobowemu i kultowemu.
W liście króla do Jana Bonera z 1517 r., pisanym w Wilnie, czyta-
my: „Cum plura impendimus ad temporalia aedificia, quare ad illa nos
comprimere deberemus, in quibus est perpetuo habitandum?"180. Król
mniemał, że skoro wzniósł sobie ziemskie mieszkanie, pomyśleć powi-
nien również o mieszkaniu wiecznym. Przygotowanie wiecznego miesz-
kania łączył Zygmunt w naturalny sposób z ofiarowaniem Bogu świąty-
ni, jak świadczy akt fundacji kapeli rorantystów z 1540 r.: ,,Neque satis
dignum est arbitratus, cum sibi in Arce sua Cracoviensi magnificas aedes
incredibili sumptu aedificasset, atque eas fortuito incendio magna ex
parte absumptas, novis et magnis impensis instaurasset, non aliquam
eadem in Arce aediculum fabricare in qua Deus pie coleretur”181. Miało to
być dzieło wspaniałe: „Itaque maiore quam credi sumptu, ac preclaro
guodam artificio aediculam eius modi in Ecclesia nostra Cathedrali Craco-
viensi e fundamentis erectam, collato lapide fabricatus est, ut non modo
in Regno, sed ne in omnibus quidem terris, in quibus Maiestas eius sum-
ma cum potestate versatur nullum perinde videndum et memorandum opus
extet"182. Miało to być dzieło wieczne: „Collegium praeterea sacerdotum
instituit, qui sempiternis temporibus psallerent Deo altissimo, praecreatio- 497
32 Speculum artis