DOI article:
Płaszczewska, Olga: Literatura i legenda w Podróży do Włoch Józefa Kremera
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.23902#0243
Literatura i legenda w Podróży do Wioch Józefa Kremera 227
mimo wszystko Kremera urzekło i które wysoko ocenił: „(-•-) w oczach wołu
pełno niesłychanych sentymentów. P. Veronese dokazał cudów, iż nie zacie-
rając w tej twarzy natury wolej, przecież nadał jej tyle wyrazu i tyle uczuć
miłości! Wrzekomy wół całuje stopkę swojej pani z takiem kochaniem, że to
istny Werther, choć bez wątpienia mniej platoniczny, mniej nadziemski niż
ów bohater Góthego; więc też w razie nieszczęśliwej miłości możeby się
i nie zastrzelił" (PW II 124)10. Zdumiewający jest zakres skojarzeń Kreme-
ra, dostrzegającego zbliżone cechy w dziełach na pozór niemających ze sobą
wiele wspólnego. Interesujący wydaje się także fakt, iż w Podróży... omó-
wienie dzieła sztuki za pomocą porównania odwołującego się do literatury
występuje na ogół wtedy, kiedy opisowi towarzyszy ocena negatywna obu
zjawisk (wenecki pałac Pesaro i romanse Ann Radcliffe stają się symbolem
zachwiania estetycznej równowagi, wykroczenia przeciw zasadom dobrego
smaku w rozumieniu klasycznym) lub wówczas, gdy ujemnie waloryzowa-
ne jest tylko jedno z nich (Werter ucieleśnia konkretną postawę emocjonal-
ną), zaś jedynie w niektórych fragmentach drugiego interpretator doszukuje
się pierwiastków twórczego nadużycia, takiego jak przerysowanie „słodkiej
łagodności" zwierzęcia w Porwaniu Europy Paola Veronese. Zatem po-
równywanie, którego zasadąjest konfrontacja dzieł sztuki i literatury o od-
miennej tematyce, lecz zbliżonym klimacie uczuciowym lub podobnych
rozwiązaniach estetycznych, wiąże się u Kremera z dążeniem do wyekspo-
nowania pewnej wewnętrznej dysproporcji lub dysharmonii właściwej dla
poddawanego krytycznej analizie przedmiotu11.
Inne świadectwo stosunku Kremera do Cierpień młodego Wertera znaleźć można
w trzecim tomie podróży, gdzie aluzja literacka pojawia się w dygresji na temat dawnego
i współczesnego przeżywania miłości (zob. PW III 139). Ze zbeletryzowanym komentarzem
Kremera kontrastuje niewiele młodszy opis omawianego płótna, jakiego niedługo później do-
konał Hipolit Taine w swojej Voyage en Italie (1866), której popularność i nowoczesność
przyczyniły się do spadku zainteresowania dziełem Kremera wśród odbiorców polskich. Sto-
sowny fragment przytaczam w późniejszym przekładzie Antoniego Sygietyńskiego: „Jest tu
inny obraz, jeszcze sławniejszy, «Porwanie Europy». Pod względem świetności, fantazyi, wy-
myślności i pomysłowości nadzwyczajnej kolorytu, nie ma równego. Odblask liści wysokich
przesłania cały obraz tonem wodnisto-zielonym, koszula Europy jest nim zabarwiona; ona,
wytworna, omdlewająca, przypomina postać z osiemnastego wieku. Jest to jedno z tych dzieł,
w których z powodu połączenia i wyszukania tonów, malarz przechodzi samego siebie, zapo-
mina o publiczności, zapuszcza się w krainy niezbadane swej sztuki, i, odrzucając wszystkie
prawidła znane, odkrywa, ponad światem zwykłym objawów widocznych, połączenia, przeci-
wieństwa, zwroty dziwne, poza wszelkiem prawdopodobieństwem i wszelką miarą" (H. Taine,
Podróż po Włoszech, tłum. A. Sygietyński, t. 2,Florencya i Wenecja, Warszawa 1887, s. 384,
błędnie oznaczona jako 284).
1' Joanna Ugniewska zwraca uwagę na wyraźną w Podróży... niechęć Kremera do baro-
ku. Przytoczone wyżej przykłady zdają się jednak dowodzić, że to nie tylko barok, ale wszelkie
mimo wszystko Kremera urzekło i które wysoko ocenił: „(-•-) w oczach wołu
pełno niesłychanych sentymentów. P. Veronese dokazał cudów, iż nie zacie-
rając w tej twarzy natury wolej, przecież nadał jej tyle wyrazu i tyle uczuć
miłości! Wrzekomy wół całuje stopkę swojej pani z takiem kochaniem, że to
istny Werther, choć bez wątpienia mniej platoniczny, mniej nadziemski niż
ów bohater Góthego; więc też w razie nieszczęśliwej miłości możeby się
i nie zastrzelił" (PW II 124)10. Zdumiewający jest zakres skojarzeń Kreme-
ra, dostrzegającego zbliżone cechy w dziełach na pozór niemających ze sobą
wiele wspólnego. Interesujący wydaje się także fakt, iż w Podróży... omó-
wienie dzieła sztuki za pomocą porównania odwołującego się do literatury
występuje na ogół wtedy, kiedy opisowi towarzyszy ocena negatywna obu
zjawisk (wenecki pałac Pesaro i romanse Ann Radcliffe stają się symbolem
zachwiania estetycznej równowagi, wykroczenia przeciw zasadom dobrego
smaku w rozumieniu klasycznym) lub wówczas, gdy ujemnie waloryzowa-
ne jest tylko jedno z nich (Werter ucieleśnia konkretną postawę emocjonal-
ną), zaś jedynie w niektórych fragmentach drugiego interpretator doszukuje
się pierwiastków twórczego nadużycia, takiego jak przerysowanie „słodkiej
łagodności" zwierzęcia w Porwaniu Europy Paola Veronese. Zatem po-
równywanie, którego zasadąjest konfrontacja dzieł sztuki i literatury o od-
miennej tematyce, lecz zbliżonym klimacie uczuciowym lub podobnych
rozwiązaniach estetycznych, wiąże się u Kremera z dążeniem do wyekspo-
nowania pewnej wewnętrznej dysproporcji lub dysharmonii właściwej dla
poddawanego krytycznej analizie przedmiotu11.
Inne świadectwo stosunku Kremera do Cierpień młodego Wertera znaleźć można
w trzecim tomie podróży, gdzie aluzja literacka pojawia się w dygresji na temat dawnego
i współczesnego przeżywania miłości (zob. PW III 139). Ze zbeletryzowanym komentarzem
Kremera kontrastuje niewiele młodszy opis omawianego płótna, jakiego niedługo później do-
konał Hipolit Taine w swojej Voyage en Italie (1866), której popularność i nowoczesność
przyczyniły się do spadku zainteresowania dziełem Kremera wśród odbiorców polskich. Sto-
sowny fragment przytaczam w późniejszym przekładzie Antoniego Sygietyńskiego: „Jest tu
inny obraz, jeszcze sławniejszy, «Porwanie Europy». Pod względem świetności, fantazyi, wy-
myślności i pomysłowości nadzwyczajnej kolorytu, nie ma równego. Odblask liści wysokich
przesłania cały obraz tonem wodnisto-zielonym, koszula Europy jest nim zabarwiona; ona,
wytworna, omdlewająca, przypomina postać z osiemnastego wieku. Jest to jedno z tych dzieł,
w których z powodu połączenia i wyszukania tonów, malarz przechodzi samego siebie, zapo-
mina o publiczności, zapuszcza się w krainy niezbadane swej sztuki, i, odrzucając wszystkie
prawidła znane, odkrywa, ponad światem zwykłym objawów widocznych, połączenia, przeci-
wieństwa, zwroty dziwne, poza wszelkiem prawdopodobieństwem i wszelką miarą" (H. Taine,
Podróż po Włoszech, tłum. A. Sygietyński, t. 2,Florencya i Wenecja, Warszawa 1887, s. 384,
błędnie oznaczona jako 284).
1' Joanna Ugniewska zwraca uwagę na wyraźną w Podróży... niechęć Kremera do baro-
ku. Przytoczone wyżej przykłady zdają się jednak dowodzić, że to nie tylko barok, ale wszelkie