Miziołek, Jerzy: Uniwersytet Warszawski: dzieje i tradycja (Warszawa, 2005)

V Okres międzypowstaniowy
i tradycja pierwszego
Uniwersytetu
Warszawskiego

Likwidacja Uniwersytetu i losy jego
gmachów do połowy XIX wieku
Po zdobyciu Warszawy przez wojska carskie w dniu
7 września 1831 roku i podpisaniu kapitulacji dzień póź-
niej (ostateczna kapitulacja wszystkich wojsk nastąpiła 23
września) miasto zostało poddane niezwykle surowym re-
presjom1. Dziesięciu przywódców powstania (w tym księ-
cia Czartoryskiego i Lelewela) skazano zaocznie na ścię-
cie toporem, a przeszło dwieście osób na powieszenie.
Feldmarszałek Iwan Paskiewicz otrzymał tytuł księcia war-
szawskiego oraz stanowisko namiestnika Królestwa Polskie-
go i piastował je do śmierci w 1856 roku. Zniszczone woj-
ną niewielkie państewko musiało zapłacić kontrybucję
w wysokości dwudziestu milionów rubli (około stu dwu-
dziestu czterech milionów ówczesnych złotych polskich).
Rozkazem cara zlikwidowano wszystkie uczelnie na zie-
miach dawnej Rzeczypospolitej. W jednym z pamiętników
z czasów powstania listopadowego można przeczytać ta-
kie oto słowa: ,jWiele jeszcze mniej zamożnych rodzin pol-
skich zjeżdżało się na zimę do Warszawy, lecz po 1831 roku
czas i śmierć zamknęły wszystkim podwoje. [...] Książę
Adam Czartoryski z żoną i dziećmi poszedł na tułactwo
do Paryża i Anglii, bronił ojczyzny i spoczął w grobie
w Paryżu. Pani Stanisławowa Potocka przeniosła [się] roku
1831 z Warszawy do Krakowa i tam umarła, a Warszawa
jak wdowa prowadzi żywot sierocy, dotąd jęcząc i płacząc
na przemian”2.
Ten jęk i płacz musiał być też zapewne udziałem profe-
sorów i studentów Uniwersytetu. Nowy namiestnik precy-
zyjnie realizował rozkazy z Petersburga. Likwidacja pierw-
szej warszawskiej wyższej uczelni, w zemście za udział

144