Modus: Prace z historii sztuki (1.1999 (2000))

Jeremy HOWARD, Art Nouueau. Interna-
tional and national styles in Europę,
Manchester University Press, Manche-
ster and New York 1996 (seria Critical
Introductions to Art), s. 240, zawiera bi-
bliografię, il. czarno-biate i kolorowe

Książka Jeremy'ego Howarda jest
próbą syntezy europejskiej Art
Nouveau ze wszech miar nowatorską.
Autor, rezygnując świadomie
z przedstawienia całości wydarzeń na
scenie artystycznej ówczesnej Europy,
położył nacisk na problematykę
dominującą ostatnio w badaniach nad
sztuką przełomu wieków. Przede
wszystkim jednak zasadniczą część
książki poświęcił środowiskom
twórczym, do tej pory pomijanym
w opracowaniach o charakterze
ogólnym: czeskiemu, łotewskiemu,
fińskiemu, polskiemu, rosyjskiemu
i węgierskiemu.

Jak stwierdził we wstępie, w swojej
pracy starał się wykazać
nieprawdziwość stereotypów
pojawiających się w dyskursie
naukowym o Art Nouveau. Art Nouveau
nie była bowiem zjawiskiem wyłącznie
zachodnioeuropejskim, a zwłaszcza
francuskim i belgijskim, nie była
stadium przejściowym pomiędzy
eklektyzmem a modernizmem i nie
ograniczała się tylko do krzywoliniowej,
wyrafinowanej dekoracji. Howard
polemizuje tym samym z istniejącym
obecnie w literaturze zafałszowanym
obrazem europejskiej Art Nouveau,
upraszczającym problematykę epoki
i wyłączającym z pola badań wiele
z najbardziej interesujących ośrodków
sztuki przełomu wieków, jak Łotwa czy
Węgry.

Autor podzielił swoją książkę nie
według XIX-wiecznej mapy politycznej
Europy, ale wyróżniając odrębne
regiony artystyczne związane

z historycznymi państwami
i narodami. Każdemu z regionów
poświęcono osobny rozdział. Opisując
wielokulturowość imperiów
Habsburgów i Romanowów,
najważniejszego pola swoich badań,
wyróżnił odrębność sztuki łotewskiej,
fińskiej czy czeskiej. Analizując sztukę
polską opisał zarówno środowisko
krakowskie, lwowskie, jak
i warszawskie. Podział ten pozwolił na
zwrócenie uwagi na tytułowe
„międzynarodowe i narodowe style
w Europie", a nie na elementy
konstytuujące wyjątkowość Art
Nouveau, co charakteryzowało
klasyczne syntezy poświęcone tej
epoce (m.in. Roberta Schmutzlera czy
Stephene'a Tschudi Madsena).

Rozważaniom ogólnym poświęcone
zostało wprowadzenie. Howard
omawia tu wieloznaczność pojęcia Art
Nouveau wynikającą ze złożoności
i różnorodności ówczesnej sztuki.
Przedstawiony zostaje schemat
opisujący źródła i wzajemne
zależności pomiędzy czynnikami,
z których wyrastała Art Nouveau
a nią samą. Pojęcie „Art Nouveau"
rozumie Howard jako klamrę
spinającą różnorodne dążenia epoki
i pod tym względem można traktować
je jako synonim popularnego ostatnio
w polskiej literaturze pojęcia „sztuka
około 1900". Howard zwraca uwagę,
że tylko powierzchownie twórczość
epoki pretendowała do miana
prawdziwie uniwersalnej, podczas gdy
wiele było w niej miejsca na
subiektywizm i wyrażenie własnej
tożsamości. W tym kontekście -
zdaniem autora - podkreślić należy, iż
Art Nouveau to także okres
poszukiwania stylów narodowych
i tworzenia narodowych mitologii.

100