Modus: Prace z historii sztuki (1.1999 (2000))

W części wstępnej interesujące jest
też znaczenie analogii i różnic
pomiędzy pozycją Art Nouveau
w wielonarodowościowych imperiach
ówczesnej Europy: Austro-Węgrzech
i Rosji. Howard wiele uwagi poświęca
polityce kulturalnej Habsburgów
i postulowanej przez nich idei
„kulturowej autonomii"
zamieszkujących monarchię narodów.
Fascynuje go jednak przede wszystkim
modernizacja i okcydentalizacja Rosji,
która zaowocowała, zdaniem Howarda,
nie tylko kosmopolityzacją życia
kulturalnego w imperium Romanowów,
ale i wykształceniem się rosyjskiego
stylu narodowego.

Kolejne rozdziały - monografie
poszczególnych środowisk
artystycznych - zbudowano według
podobnego schematu. Autor utożsamia
dane środowisko z jednym lub kilkoma
najważniejszymi ośrodkami twórczymi
(np. Francja to Paryż i Nancy, Polska
to Kraków), a następnie przedstawia tło
powstawania lokalnej odmiany Art
Nouveau i jej najważniejsze dzieła.
W formie kilku podrozdziałów
wyróżnieni zostają także poszczególni
artyści, ugrupowania czy wyjątkowe
dzieła. Przyjęcie takiego układu nie
wpływa negatywnie na kompozycję
całości pracy. Howard podejmuje
bowiem w kolejnych częściach podobną
problematykę i stara się wykazać
obecność podobnych prądów
intelektualnych i artystycznych
w odmiennych regionach Europy (m.in.
zestawienie architektury A. Gaudiego
z „medievalist modern styles" H.
Guimarda, Ó. Lechnera, L. Soncka
i F. Schechtela).

Rozdziały poświęcone Francji,

Belgii, Niemcom, Hiszpanii, Wielkiej
Brytanii i Austrii to niezwykle
oszczędne podsumowanie

dotychczasowego stanu badań;
zgodnie z intencją autora są
traktowane pobocznie. Na przykład
w rozdziale o sztuce brytyjskiej
zasadniczą część tekstu poświęcono
Glasgow i artystom z „Glasgow Four",
rezygnując z szerszej analizy sceny
londyńskiej czy ośrodków
prowincjonalnych. Efektem jest
lapidarna charakterystyka szkockiego
środowiska, a w części poświęconej
twórcom akcent położony został na
rekapitulację problematyki badawczej
z ostatnich lat (symbolika twórczości
sióstr Macdonald, idea nowoczesnego
piękna w architekturze Ch.R.
Mackintosha). Podobnie rzecz ma się
w dalszych rozdziałach stanowiących
pierwszą część książki.

W drugiej części, poświęconej
„niezachodnioeuropejskim" centrom
Art Nouveau, proporcje zostają
odwrócone i autor stara się nakreślić
w miarę syntetyczny obraz całości
dokonań danego ośrodka. Howard
przyjmuje tu punkt widzenia
komentującego obserwatora,
a jednocześnie stara się przekazać
niezbędny zasób ogólnych informacji,
pozwalających umiejscowić
działalność artystów w konkretnym
miejscu i sytuacji politycznej,
kulturalnej etc. Część ta z oczywistych
względów kierowana jest do tzw.
„czytelnika zachodnioeuropejskiego".
Nie ulega jednak wątpliwości, że jest
bardzo pouczająca również dla
badaczy z samej Europy Środkowej
i Wschodniej, którzy tylko wyjątkowo
zajmują się zjawiskami artystycznymi
w całym regionie. Autor bardzo
dobrze potrafi bowiem zgromadzić
materiał faktograficzny i celnie go
podsumować, przyjmując inną
perspektywę niż dominująca
w literaturze poszczególnych krajów.

101