DOI Artikel:
Gronek, Agnieszka: W poszukiwaniu zaginionej ramki: epizod z dziejów drukarstwa na Rusi
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.40996#0008
niewielka winieta finalna, 22 duże inicjały odbite z pięciu klocków drzeworytniczych
(6,1, M, FI, C), 24 inicjały tzw. lombardów - z czterech (6, M, fi, C), a także nie-
wielkie ramki i ornament literowy zwany więzią2. Winiety nagłówkowe wykonane
zostały w tzw. stylu staropieczatnym [ staro drukarskim]. Budują je soczyste i duże
liście akantu, białe z czarnymi żyłkami na czarnym tle, oraz nabrzmiałe i pełne
kwiaty przypominające żołędzie, szyszki i pąki ostu. Długi, poskręcany spiralnie
liść akantu tworzy inicjały 6 i C, a drobniejsze, zamknięte w ciasne geometryczne
ramki — M, n, M. Podobne motywy stanowią dekorację rękopisów w skryptorium
Ławry Troicko-Sergiejewskiej. Te zaś były inspirowane motywami zdobiącymi
wczesne druki zachodnie, a najpewniej inicjałami niemieckiego złotnika i mie-
dziorytnika Israhela van Meckenema3. Niemiecki charakter dekoracji pierwszego
druku Fedorowa i Mścisławca buduje również architektoniczna ramka stanowią-
ca temat niniejszego szkicu. Jest ona bowiem uproszczoną kopią ryciny Erharda
Schoena, opublikowanej w Das alte Testamant mitfleissvertentscht w Norymberdze
w 1524 roku oraz w Biblii Czeskiej (Norymberga 1540)4. Ramka niemieckiego grafi-
ka jest trójwymiarowa, glify prześwitu ukazane w perspektywicznym skrócie, a na
kamiennej belce opartej na kolumnach siedzą uskrzydlone putta podtrzymujące
girlandę przypiętą do uchwytów ustawionego pośrodku wazonu. O inspiracji mo-
skiewskich typografów tą właśnie pracą przekonuje nie tylko ogólne podobieństwo
kompozycji i motywów architektonicznych, ale również renesansowych ornamen-
tów wypełniających płyciny cokołów i dolny fryz. Nie wiadomo, kto jest jej autorem.
Mógł ją wykonać zarówno Iwan Fedorow, jak i Piotr Mścisławiec. Obaj bowiem nie
tylko znali się na drukarstwie, lecz również na rytownictwie.
W Moskwie Fedorow i Mścisławiec wydali jeszcze w 1565 roku w dwóch edycjach
Czasosłow, w którym umieścili siedem różnych winiet oraz 45 inicjałów w formie
tzw. lombardów. Wywodzą się one ze średniowiecznego pisma ręcznego, tzw. lom-
bardzkiego, ale tu majuskuły są bardziej wydłużone, a ich sumiaste szeryfy prze-
chodzą w dole w fantazyjną arabeskę. Winiety są odmienne od umieszczonych
w Apostole. Trzy z nich wypełnia krzyżująca się na kształt meandra plecionka, jedynie
na skrajach prowadzona łagodniej w spiralnym skręcie5. Podobnego typu motywy
znajdują się na przykład w Biblii krakowskiej oficyny Szarffenbergerów z 1561 roku6.
Pozostałe cztery buduje stylizowana wić z kwiatami i listkami, zawinięta spiralnie
1 zamknięta w prostokątnej ramce. Księga ta wydrukowana w formacie octavo nie
mogła na stronie zmieścić opisanej ramki architektonicznej zajmującej pół arkusza.
Po ucieczce z Moskwy obaj drukarze zostali przyjęci, zapewne w 1566 roku, przez
Grzegorza Chodkiewicza, kasztelana trockiego, wileńskiego i hetmana Wielkiego
Księstwa Litewskiego, który w swoich dobrach w Zabłudowie postanowił otworzyć
2 Ibidem, s. 10-11.
3 E.JI. HeMMpoBCKMM, Bo3HUKH06enue KnuzonenamanuH 6 Mocicee. Mbuh Oedopoe, MocKBa
1964, s. 165-166.
4 M. MaicapeHKO, OpHaMenmaąiH yKpamcbKoi khumku xvi-xviii cm., Kmib 1926, s. 162-172;
ŻLR. IcaeBMH, TlepiuodpyKap Iean Oebopoe i 6UHUKH.eHHH dpyKapcmea na YKpami, JlbBiB 1983,
s. 32; H.n. 3anacKO, Mucmeąmeo khuzu na YKpami 6 xvi-xvm cm., JlbBiB 1971, s. 68, tam
dalsza literatura; idem, Mucmeu,Ka cnabuĄuna, s. 40, 44-45; Repr. w: „The Illustrated Bartsch”,
1.13, nr 33 (480), s. 138; 1.13, „Commentary”, nr 1301.034(1), s. 124.
5 R.n. 3anacKO, MucmeąKa cnadw,UHa, s. 186, il. 83-85.
6 A. A. Cn,n;opoB, fl.M. Konnfla, O HaynHuxumozax 400-nemnezo wóuneHpyccKozoKHUzonenamaHm,
w: Knuza. MccnedoeanuH u Mamepuanu, 1.12, MocKBa 1966, s. 122-135; tu za: JLEL 3anacKO,
MucmeąKa cnadw,una, s. 47-48.
6
ARTYKUŁY
Agnieszka Gronek
(6,1, M, FI, C), 24 inicjały tzw. lombardów - z czterech (6, M, fi, C), a także nie-
wielkie ramki i ornament literowy zwany więzią2. Winiety nagłówkowe wykonane
zostały w tzw. stylu staropieczatnym [ staro drukarskim]. Budują je soczyste i duże
liście akantu, białe z czarnymi żyłkami na czarnym tle, oraz nabrzmiałe i pełne
kwiaty przypominające żołędzie, szyszki i pąki ostu. Długi, poskręcany spiralnie
liść akantu tworzy inicjały 6 i C, a drobniejsze, zamknięte w ciasne geometryczne
ramki — M, n, M. Podobne motywy stanowią dekorację rękopisów w skryptorium
Ławry Troicko-Sergiejewskiej. Te zaś były inspirowane motywami zdobiącymi
wczesne druki zachodnie, a najpewniej inicjałami niemieckiego złotnika i mie-
dziorytnika Israhela van Meckenema3. Niemiecki charakter dekoracji pierwszego
druku Fedorowa i Mścisławca buduje również architektoniczna ramka stanowią-
ca temat niniejszego szkicu. Jest ona bowiem uproszczoną kopią ryciny Erharda
Schoena, opublikowanej w Das alte Testamant mitfleissvertentscht w Norymberdze
w 1524 roku oraz w Biblii Czeskiej (Norymberga 1540)4. Ramka niemieckiego grafi-
ka jest trójwymiarowa, glify prześwitu ukazane w perspektywicznym skrócie, a na
kamiennej belce opartej na kolumnach siedzą uskrzydlone putta podtrzymujące
girlandę przypiętą do uchwytów ustawionego pośrodku wazonu. O inspiracji mo-
skiewskich typografów tą właśnie pracą przekonuje nie tylko ogólne podobieństwo
kompozycji i motywów architektonicznych, ale również renesansowych ornamen-
tów wypełniających płyciny cokołów i dolny fryz. Nie wiadomo, kto jest jej autorem.
Mógł ją wykonać zarówno Iwan Fedorow, jak i Piotr Mścisławiec. Obaj bowiem nie
tylko znali się na drukarstwie, lecz również na rytownictwie.
W Moskwie Fedorow i Mścisławiec wydali jeszcze w 1565 roku w dwóch edycjach
Czasosłow, w którym umieścili siedem różnych winiet oraz 45 inicjałów w formie
tzw. lombardów. Wywodzą się one ze średniowiecznego pisma ręcznego, tzw. lom-
bardzkiego, ale tu majuskuły są bardziej wydłużone, a ich sumiaste szeryfy prze-
chodzą w dole w fantazyjną arabeskę. Winiety są odmienne od umieszczonych
w Apostole. Trzy z nich wypełnia krzyżująca się na kształt meandra plecionka, jedynie
na skrajach prowadzona łagodniej w spiralnym skręcie5. Podobnego typu motywy
znajdują się na przykład w Biblii krakowskiej oficyny Szarffenbergerów z 1561 roku6.
Pozostałe cztery buduje stylizowana wić z kwiatami i listkami, zawinięta spiralnie
1 zamknięta w prostokątnej ramce. Księga ta wydrukowana w formacie octavo nie
mogła na stronie zmieścić opisanej ramki architektonicznej zajmującej pół arkusza.
Po ucieczce z Moskwy obaj drukarze zostali przyjęci, zapewne w 1566 roku, przez
Grzegorza Chodkiewicza, kasztelana trockiego, wileńskiego i hetmana Wielkiego
Księstwa Litewskiego, który w swoich dobrach w Zabłudowie postanowił otworzyć
2 Ibidem, s. 10-11.
3 E.JI. HeMMpoBCKMM, Bo3HUKH06enue KnuzonenamanuH 6 Mocicee. Mbuh Oedopoe, MocKBa
1964, s. 165-166.
4 M. MaicapeHKO, OpHaMenmaąiH yKpamcbKoi khumku xvi-xviii cm., Kmib 1926, s. 162-172;
ŻLR. IcaeBMH, TlepiuodpyKap Iean Oebopoe i 6UHUKH.eHHH dpyKapcmea na YKpami, JlbBiB 1983,
s. 32; H.n. 3anacKO, Mucmeąmeo khuzu na YKpami 6 xvi-xvm cm., JlbBiB 1971, s. 68, tam
dalsza literatura; idem, Mucmeu,Ka cnabuĄuna, s. 40, 44-45; Repr. w: „The Illustrated Bartsch”,
1.13, nr 33 (480), s. 138; 1.13, „Commentary”, nr 1301.034(1), s. 124.
5 R.n. 3anacKO, MucmeąKa cnadw,UHa, s. 186, il. 83-85.
6 A. A. Cn,n;opoB, fl.M. Konnfla, O HaynHuxumozax 400-nemnezo wóuneHpyccKozoKHUzonenamaHm,
w: Knuza. MccnedoeanuH u Mamepuanu, 1.12, MocKBa 1966, s. 122-135; tu za: JLEL 3anacKO,
MucmeąKa cnadw,una, s. 47-48.
6
ARTYKUŁY
Agnieszka Gronek