Modus: Prace z historii sztuki (16.2016)

Pamięci Kazimierza Wielkiego
Żydzi-Polacy
- o zapomnianym projekcie
budowy pomnika królewskiego
na krakowskim Kazimierzu

modus
prace z historii sztuki
xvi, 2016


W latach osiemdziesiątych xix wieku krakowscy Żydzi postępowi1 wyszli z inicjaty- ALICJA MAŚLAK-
wą wystawienia na Kazimierzu pełnopostaciowego pomnika Kazimierza Wielkiego. -MACIEJEWSKA
Prace wokół wzniesienia pomnika (zbiórki finansowe, dyskusje na temat kształtu
przyszłego dzieła) trwały niemal trzy dekady i silnie angażowały środowisko po-
stępowe. Na różnych etapach realizacji projektu byli w niego zaangażowani artyści
tacy jak Stanisław Lewandowski, Jan i Mieczysław Zawiejscy, Ludwik Wojtyczko
oraz Henryk Hochman. Współcześnie jest to inicjatywa zupełnie zapomniana, co
zapewne wynika z faktu, iż pomnik w zamierzonym kształcie nigdy nie powstał.
Pod koniec pierwszej dekady xx wieku zebrane środki zdecydowano się wykorzy-
stać na ufundowanie płaskorzeźby pt. Przyjęcie Żydów do Polski przez Kazimierza
Wielkiego, która zawisła w 1911 roku na kazimierskim ratuszu. Pomysł wystawienia
pomnika jest dziś warty przypomnienia - nie tylko dla lepszego zrozumienia ge-
nezy powstania dobrze znanej płaskorzeźby Hochmana, ale także jako interesujący
przykład działalności patriotycznej Żydów postępowych i zachodzących w tym
środowisku procesów akulturacyjnych.
Geneza pomysłu wzniesienia pomnika
Pomysł wystawienia pomnika Kazimierza Wielkiego powstał na fali polskiego pa-
triotyzmu w krakowskim środowisku postępowym. Lata osiemdziesiąte xix wieku
to czas wzmożonej propolskiej aktywności patriotycznej żydowskich środowisk
postępowych w Galicji - we Lwowie zaczęła ukazywać się wówczas polskojęzyczna
„Ojczyzna”, która promowała polskie ideały patriotyczne, a swoją działalność roz-
poczęło stowarzyszenie Agudas Achim (Przymierze Braci); dotychczas niemiecko-
języczny lwowski „Izraelita”, organ prasowy Szomer Israel, zaczął wychodzić
w 1884 roku po polsku; w Krakowie działalność rozpoczęła Czytelnia Starozakonnej
1 Określenia „Żydzi postępowi” i „postępowcy” odnoszą się do Żydów związanych z synagogą Tem-
pel. Stowarzyszeniem Izraelitów Postępowych. Więcej na temat tego środowiska zob. H. Kozińska -
-Witt, Die Krakauer Judische Reformgemeinde 1864-1874, Frankfurt am Main 1999.

ARTYKUŁY

61