Modus: Prace z historii sztuki (16.2016)

Młodzieży Handlowej, która organizowała liczne wieczorki, odczyty i wykłady pro-
mujące wśród Żydów kulturę polską. Ten nurt widoczny był także w krakowskim
środowisku postępowym, które już od lat sześdziesiątych xix wieku regularnie
organizowało w synagodze Tempel uroczystości z okazji polskich rocznic naro-
dowych - na przykład uchwalenia Konstytucji 3 Maja, odsieczy wiedeńskiej czy
powstań narodowych. Podczas tych uroczystości śpiewano pieśń Boże coś Polskę
1 wzorowaną na niej pieśń Boże coś Judę, wygłaszano po polsku psalmy w tłuma-
czeniu Jana Kochanowskiego. Niekiedy nabożeństwom tym towarzyszyło polskie
kazanie lub modlitwa wygłoszona w języku polskim2. Działalność patriotyczna oraz
polonizatorska tego środowiska obejmowała także prowadzenie akcji edukacyjnej,
podejmowanie starań o poprawę znajomości języka polskiego wśród Żydów oraz
o wykształcenie w nich poczucia współodpowiedzialności za losy polskiej ojczyzny3.
Kult Kazimierza Wielkiego w krakowskim środowisku Żydów postępowych,
będący częścią wspomnianego wyżej uniesienia patriotycznego, sięga przynajmniej
końca lat sześćdziesiątych xix wieku. 9 lipca 1869 roku zorganizowano w Krako-
wie uroczyste obchody patriotyczne z okazji powtórnego pochowania na Wawelu
szczątków Kazimierza Wielkiego. Była to jedna z najważniejszych uroczystości
patriotycznych doby autonomicznej Galicji, która zgromadziła w Krakowie tłumy4.
Krakowscy postępowcy żywo włączyli się w obchody, organizując w synagodze
Tempel uroczyste nabożeństwo, otwarte także dla chrześcijan. W okolicznościowym
kazaniu ówczesny kaznodzieja synagogi postępowej, Szymon Dankowicz, wychwa-
lał zasługi władcy, którego określił „jednym z największych królów i gospodarzy,
odrodzicielem Polski” oraz omówił znaczenie jego polityki dla Żydów. Dankowicz
podkreślał, że Kazimierz Wielki był także królem Żydów, którzy dzięki niemu zna-
leźli na ziemiach polskich schronienie5. Retoryka ta była od tego momentu stale
obecna w krakowskim środowisku postępowym. W ostatniej ćwierci xix wieku
wielokrotnie podkreślano w nim, że Kazimierz Wielki był w równym stopniu władcą
chrześcijan, jak i Żydów, i symbolicznie odczytywano miejsce jego pochówku na
Wawelu, pomiędzy miastem chrześcijańskim, a żydowskim6.
2 Więcej na temat tych uroczystości zob. A. Maślak-Maciejewska, Wydarzenia patriotyczne
organizowane w synagodze Tempel w Krakowie, w: Synagoga Tempel i środowisko krakowskich
Żydów postępowych, red. M. Galas, Kraków-Budapeszt 2012 (= Studia i materiały z dziejów
judaizmu w Polsce, 1), s. 103-118.
3 Działalność patriotyczna i postępująca polonizacja była charakterystyczna także dla innych
środowisk postępowych, na przykład warszawskiego, zob. M. Galas, Rabin Markus Jastrow i jego
wizja reformy judaizmu. Studium z dziejów judaizmu w xix wieku, Kraków 2007, s. 120-137;
A. Jagodzińska, Pomiędzy. Akulturacja Żydów Warszawy w drugiej połowie xix wieku, Wrocław
2008, s. 44-59.
4 Więcej na temat tych uroczystości zob. J. Buszko, Uroczystości kazimierzowskie na Wawelu
w roku 1869, Kraków 1970.
5 Zob. S. Dankowicz, Kazanie miane w czasie żałobnego nabożeństwa za wiekopomnej pamięci
Króla Kazimierza Wielkiego w dniu powtórnego pochowania zwłok Jego na Wawelu dnia 8 lip-
ca 1869 roku w Synagodze Izraelitów Przyjaciół postępu na Podbrzeziu w Krakowie przez Dra
Szymona Da, Kraków 1869. Omówienie kazania i przebiegu uroczystości w synagodze Tempel
zob. A. Maślak-Maciejewska, Rabin Szymon Dankowicz (1834-1910) - życie i działalność, Kra-
ków-Budapeszt 2013, s. 69-78.
6 W charakterystyczny sposób wykorzystał ten motyw na przykład krakowski korespondent
„Ojczyzny” - polsko-żydowskiego czasopisma ukazującego się we Lwowie: „Ten sam Bóg,
który ustanowił tęczę na znak, iż potopu więcej nie będzie, kazał po dziś dzień stanąć Wawe-
lowi pomiędzy dzielnicą żydowską, Kazimierzem, a właściwem miastem, na znak, iż między
Judą a Lechią niezgoda ustać musi [...].W katedrze samej na Wawelu, król Żydów, Kazimierz

62

ARTYKUŁY

Alicja Maślak-Maciejewska