Modus: Prace z historii sztuki (16.2016)

Dzieje inicjatywy wzniesienia pomnika
Idea wzniesienia pomnika Kazimierza Wielkiego pojawiła się w Krakowie najpóźniej
w 1883 roku i została podniesiona w kręgach młodzieży żydowskiej7. Niewykluczone,
że wyszła ona nie od samej młodzieży, a od lwowskiego polityka, publicysty i rzeź-
biarza, Alfreda Nossiga, który słynął ze swojej propolskiej postawy8. Zważywszy na
bliskie kontakty lwowskiego i krakowskiego środowiska postępowego w tamtym
okresie, taki kierunek wpływów nie byłby zaskakujący. W drugiej połowie 1883 roku
odbyło się w Krakowie kilka zebrań mających na celu wypracowanie formuły przy-
szłych prac nad pomnikiem i przedyskutowanie sposobu ich realizacji9. Nad zagad-
nieniem tym dyskutowała młodzież skupiona w Starozakonnej Czytelni Młodzieży
Handlowej, a także przedstawiciele żydowskiej inteligencji miasta, tacy jak Jonathan
Warschauer i Józef Rosenblatt10. Na początku 1884 roku ukonstytuował się, głównie
spośród studentów prawa i młodych kupców (członków Czytelni Starozakonnej
Młodzieży Handlowej), prowizoryczny komitet budowy pomnika, w skład którego
weszli m.in. B. Wittlin (przewodniczący), I. Steinhaus (zastępca przewodniczące-
go), M. Peiper (sekretarz), I. Broder (drugi sekretarz), A. Blumenstock (skarbnik)
oraz J. Baruch (kontroler)11. Komitet zajął się przede wszystkim uzyskaniem zgody
Namiestnictwa we Lwowie na realizację projektu i na zbieranie składek na rzecz po-
mnika na terenie całego kraju. Niedługo później, na mocy reskryptu Namiestnictwa
z 21 marca 1884 roku, otrzymano zezwolenie i niezwłocznie rozpoczęto zbiórki12.
W pierwszej kolejności komitet wystosował do gmin żydowskich odezwę, w której
przypomniał zasługi Kazimierza Wielkiego dla Żydów i nawoływał do wyrażenia mu
wdzięczności poprzez wystawienie pomnika: „Współwyznawcy! okażmy, że umiemy
cenić pamięć naszych dobroczyńców, okażmy światu, że pojmujemy i rozumiemy
wielkość idei, która przyświecała naszemu królewskiemu opiekunowi, wyraźmy
mu naszą wdzięczność w sposób godny jego majestatu”13. W odezwie podkreślano
jednocześnie dwojaką funkcję przyszłego pomnika - miał on nie tylko manife-
stować postawę patriotyczną Żydów społeczeństwu chrześcijańskiemu, ale także
przypominać samym Żydom o ich historii na ziemiach polskich i o obowiązkach
Wielki, zwrócony twarzą ku dzielnicy naszej, jakby przypomnieć nam chciał dobrodziejstwa
wyświadczane i prosić nas o rękę pomocną dla Polski zdruzgotanej niemieckim prawem pięści
a carskim despotyzmem”, zob. Ka, Listy z Krakowa, „Ojczyzna Organ stowarzyszenia Przymierze
Braci Agudas Achim” [dalej: „Ojczyzna”], 2,1882, nr 12, s. 49.
7 Zob. Pomnik Kazimierza Wielkiego w Krakowie, „Nowa Reforma”, 4, 1884, nr 29, s. 3. Starsi
członkowie środowiska postępowego mieli służyć młodzieży radą: „[Warschauer i Rosenblatt]
światłą poradą, wskazując drogę najpraktyczniejszą dla dopięcia celu, budzą w młodzieży nie-
złomną otuchę i nadzieję, że jej żabiego pożądanym uwieńczone zostaną skutkiem”, zob. ibidem.
8 Zob. J. Grabiec, Wilhelm Feldman, jako publicysta i działacz społeczny, w: J. Baudoin de Courte-
nay, Pamięci Wilhelma Feldmana, Kraków 1922, s. 67. O tym, że Nossig pragnął wystawić pomnik
Kazimierza Wielkiego pisał też Jerzy Malinowski (Malarstwo i rzeźba Żydów Polskich w xix
i xx wieku. Warszawa 2000, s. 114).
9 Krakowski korespondent lwowskiej „Ojczyzny”, podpisujący się inicjałami S. T., zauważył
wręcz, że sprawa pomnika stanowiła w tamtym okresie „La ąuestion du jour” i była w Krakowie
„przedmiotem ogólnego zajęcia”, zob. „Ojczyzna”, 4,1884, nr 2, s. 7.
10 „Nowa Reforma”, 3,1883, nr 292, s. 3; nr 293, s. 3.
11 Poza nimi w skład komitetu prowizorycznego weszli też I. Bober, J. Bałaban, J. Bienenfeld,
M. Horowitz, B. Lauer, J. Liban, S. Reich, H. Rosenblatt, S. Tilles oraz H. Judkiewicz, zob.
Pomnik Kazimierza Wielkiego w Krakowie, „Nowa Reforma”, 4,1884, nr 29, s. 3; „Ojczyzna”, 4,
1884, nr 3, s. 11.
12 Pomnik Kazimierza Wielkiego, „Nowa Reforma”, 4,1884, nr 79, s. 3.
13 „Ojczyzna”, 4,1884, nr 8, s. 30-31.

Pamięci Kazimierza Wielkiego Żydzi-Polacy

63