Modus: Prace z historii sztuki (16.2016)

względem ojczyzny. Budowę pomnika traktowano jako kolejny krok w zbliżeniu
obu grup i miał on o tym zbliżeniu przypominać przyszłym pokoleniom: „Pomnik
króla Kazimierza jak z jednej strony będzie wiecznym naszej czci i uwielbienia
dowodem, tak z drugiej strony będzie on nam ciągle przypominał obowiązki nasze
względem narodu, któremu tacy przewodniczyli mężowie”14.
Datki na rzecz pomnika, zarówno finansowe, jak i kruszce, przekazywano bez-
pośrednio, przesyłając je na ręce komitetu oraz redakcji poszczególnych czasopism
wspierających akcję15. Składano je także podczas różnego rodzaju uroczystości
zorganizowanych na rzecz budowy, takich jak festyny, przedstawienia, odczyty,
zabawy taneczne, wieczorki muzyczne i okolicznościowe16. Składki zbierano także
na prowincji, a następnie przesyłano do Krakowa17. Co istotne, ograniczano się do
przeprowadzania zbiórek tylko wśród Żydów - komitet stał bowiem na stanowi-
sku, że jedynie pomnik sfinansowany wyłącznie przez Żydów będzie mógł stać się
symbolicznym wyrazem ich wdzięczności wobec króla i narodu polskiego. Z taką
strategią zdecydowanie nie zgadzał się jeden z czołowych działaczy krakowskiego
środowiska postępowego i jedna z osób o największym autorytecie w tym środo-
wisku - Jonathan Warschauer. Uważał on, że w związku z tym, iż Kazimierz Wielki
był królem zarówno chrześcijan, jak i Żydów, pomnik powinien zostać wystawio-
ny wspólnymi siłami i w wyniku współpracy obu tych grup: „Wypowiedziałem
już nieraz moje zapatrywanie, że i w tym razie Izraelici nie powinni działać na
własną rękę, że powinni unikać wszelkiej odrębności, gdyż postawienie pomnika
Kazimierzowi W. jest wspólnem zadaniem mieszkańców wszystkich ziem polskich
bez różnicy wyznania”18. Taka współpraca mogła mieć też wymiar bardziej prak-
tyczny i skutkować szybszym zgromadzeniem niezbędnych środków finansowych,
które, jak zauważano w tamtym okresie na łamach prasy, płynęły stosunkowo
wolno. Wokół sugestii Warschauera wywiązała na łamach lwowskiej „Ojczyzny”
polemiczna dyskusja, w której nie tylko odnoszono się do kwestii ewentualnej
współpracy chrześcijańsko-żydowskiej, ale także omawiano dotychczasowe prace
komitetu budowy pomnika. Pojawiły się głosy, że młodzież powinna zaprosić do
współpracy starszych liderów krakowskiego środowiska postępowego19, a więc
osoby o dużym autorytecie społecznym, a nawet, że młodzieżowy „samozwańczy”
komitet, zainicjowawszy dzieło, powinien się rozwiązać20. Tłem dla tych sugestii
były posuwające się zbyt wolno, zdaniem niektórych, prace nad zbieraniem funduszy
na pomnik, a także chęć nadania sprawie większego zasięgu społecznego21. Kilka
14 Ibidem.
15 Listy darczyńców publikowano na łamach prasy, zob. np. „Ojczyzna”, 1884, nr 10, s. 40; nr 19,
s. 76; „Nowa Reforma”, 4,1884, nr 95, s. 3; nr 104, s. 3.
16 „Ojczyzna”, 4, 1884, nr 19, s. 76; nr 2, s. 7; 5, 1885, nr 1, s. 3; nr 7, s. 26-27; nr 22, s. 87; 6, 1886,
nr 3, s. n.
17 „Ojczyzna”, 4,1884, nr 20, s. 79; „Nowa Reforma” 4,1884, nr 236, s. 4.
18 Treść odezwy wystosowanej do komitetu budowy pomnika, zob. „Ojczyzna”, 5, 1885, nr 7,
s. 26-27.
19 „Ojczyzna”, 5,1885, nr 8, s. 30.
20 „Ojczyzna”, 5, 1885, nr 9, s. 34-35. Por. też „Ojczyzna”, 5, 1885, nr 11, s. 43 (odpowiedź członka
komitetu dr. Stjeinhausa]).
21 Ciekawym głosem jest opinia anonimowego korespondenta z Jasła, który zachęcał do zapro-
szenia do prac komitetu wybitnych osobistości, a jednocześnie uważał, że tempo gromadzenia
środków jest odpowiednie. Pisał on: „Młodzież w danym wypadku trzyma się zasady per aspera
ad astra dlatego powolny wpływ datków nie osłabi jej w energii i myśli wszechstronnie doniosłej
nie oziębnie - i nadal pracować będzie”, zob. „Ojczyzna”, 5,1885, nr 8, s. 30.

64

ARTYKUŁY

Alicja Maślak-Maciejewska