DOI Artikel:
Gyalókay, Zoltán: Zabytki diaspory
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.40996#0101
Zabytki diaspory
A szórvany emlekei [Zabytki diaspory],
red. Tibor Kollar et al.,
Teleki Laszló Alapitvany, Budapest 2013,
ss. 349, il. 501.
Zawarty w tytule termin „diaspora” określa stan rozproszenia grupy etniczno-
- religijnej, do której przynależą omawiane w książce zabytki. Są to przede wszystkim
obiekty sakralne, wzniesione przez społeczności Węgrów i Sasów w Siedmiogro-
dzie i innych częściach dawnego Królestwa Węgierskiego - na terenach, które na
mocy traktatów pokojowych kończących I wojnę światową znalazły się w granicach
Rumunii. Książka skupia się na zabytkach w tych miejscowościach, gdzie wskutek
przemian narodowościowych ostatnich stu lat liczebność lokalnej społeczności jest
niewystarczająca do opieki nad budowlami. Często znajdują się więc one w stanie
mniej lub bardziej postępującej degradacji czy wręcz ruiny. W dodatku różnice na-
rodowościowe oznaczają jednocześnie różnice wyznań, co utrudnia przejmowanie
zabytków przez stanowiącą dziś większość, prawosławną społeczność rumuńską.
Taki stan rzeczy nie wymaga dłuższego wyjaśniania - zwłaszcza badaczom
w Polsce, mającym świadomość podobnego stanu zachowania wielu budowli wznie-
sionych niegdyś na wschodnich terenach dawnej Rzeczypospolitej. Ze zrozumiałych
powodów zainteresowanie tymi obiektami wykazują badacze w krajach „macie-
rzystych”. Po przemianach politycznych w latach 1989/1990 zarówno w Polsce, jak
i na Węgrzech zainteresowania te mogły się przerodzić w konkretne działania.
W Polsce zainicjowano zakrojoną na szeroką skalę akcję inwentaryzacyjną, której
plon jest sukcesywnie udostępniany w postaci wielotomowej serii wydawniczej.
W oparciu o tę inwentaryzację powstają opracowania, jednocześnie prowadzone
są prace przy odnowie zabytków z udziałem polskich konserwatorów, nieraz ze
wsparciem finansowym państwa1. Na obszarach powiązanych historycznie i kul-
turowo z Węgrami sytuacja jest nieco inna. Ze względu na wciąż silne ośrodki
naukowe Węgrów w Siedmiogrodzie, prace badawcze są prowadzone przez miej-
scowych historyków sztuki i konserwatorów, dlatego na Węgrzech - choć badania
historyczno-artystyczne są cały czas kontynuowane - na pierwszy plan wysunęła się
1 A. Betlej, Badania sztuki ziem wschodnich dawnej Rzeczypospolitej po 1989 roku, „Rocznik
Historii Sztuki” 37, 2012, s. 83-91.
modus
prace z historii sztuki
xvi, 2016
0
ZOLTAN
GYALÓKAY
RECENZJE I OMÓWIENIA
99
A szórvany emlekei [Zabytki diaspory],
red. Tibor Kollar et al.,
Teleki Laszló Alapitvany, Budapest 2013,
ss. 349, il. 501.
Zawarty w tytule termin „diaspora” określa stan rozproszenia grupy etniczno-
- religijnej, do której przynależą omawiane w książce zabytki. Są to przede wszystkim
obiekty sakralne, wzniesione przez społeczności Węgrów i Sasów w Siedmiogro-
dzie i innych częściach dawnego Królestwa Węgierskiego - na terenach, które na
mocy traktatów pokojowych kończących I wojnę światową znalazły się w granicach
Rumunii. Książka skupia się na zabytkach w tych miejscowościach, gdzie wskutek
przemian narodowościowych ostatnich stu lat liczebność lokalnej społeczności jest
niewystarczająca do opieki nad budowlami. Często znajdują się więc one w stanie
mniej lub bardziej postępującej degradacji czy wręcz ruiny. W dodatku różnice na-
rodowościowe oznaczają jednocześnie różnice wyznań, co utrudnia przejmowanie
zabytków przez stanowiącą dziś większość, prawosławną społeczność rumuńską.
Taki stan rzeczy nie wymaga dłuższego wyjaśniania - zwłaszcza badaczom
w Polsce, mającym świadomość podobnego stanu zachowania wielu budowli wznie-
sionych niegdyś na wschodnich terenach dawnej Rzeczypospolitej. Ze zrozumiałych
powodów zainteresowanie tymi obiektami wykazują badacze w krajach „macie-
rzystych”. Po przemianach politycznych w latach 1989/1990 zarówno w Polsce, jak
i na Węgrzech zainteresowania te mogły się przerodzić w konkretne działania.
W Polsce zainicjowano zakrojoną na szeroką skalę akcję inwentaryzacyjną, której
plon jest sukcesywnie udostępniany w postaci wielotomowej serii wydawniczej.
W oparciu o tę inwentaryzację powstają opracowania, jednocześnie prowadzone
są prace przy odnowie zabytków z udziałem polskich konserwatorów, nieraz ze
wsparciem finansowym państwa1. Na obszarach powiązanych historycznie i kul-
turowo z Węgrami sytuacja jest nieco inna. Ze względu na wciąż silne ośrodki
naukowe Węgrów w Siedmiogrodzie, prace badawcze są prowadzone przez miej-
scowych historyków sztuki i konserwatorów, dlatego na Węgrzech - choć badania
historyczno-artystyczne są cały czas kontynuowane - na pierwszy plan wysunęła się
1 A. Betlej, Badania sztuki ziem wschodnich dawnej Rzeczypospolitej po 1989 roku, „Rocznik
Historii Sztuki” 37, 2012, s. 83-91.
modus
prace z historii sztuki
xvi, 2016
0
ZOLTAN
GYALÓKAY
RECENZJE I OMÓWIENIA
99