Modus: Prace z historii sztuki (16.2016)

potrzeba finansowego wsparcia odnowy najbardziej zagrożonych zabytków lub
przynajmniej ich zabezpieczenia przed dalszym zniszczeniem. Tego zadania podjęło
się kilka instytucji, jednak być może najskuteczniej Fundacja im. Laszló Telekiego
(Teleki Laszló Alapitvany), inicjując w latach dziewięćdziesiątych xx wieku pro-
gram odnowy najbardziej zagrożonych obiektów, który polegał na zaangażowanie
lokalnej społeczności przy jednoczesnym wsparciu fachowym i finansowym ze
strony węgierskiej. Prace konserwatorskie są kontynuowane do dziś i przynoszą
nieraz ważne odkrycia, które zmieniają znany nam obraz sztuki w dziejach Kró-
lestwa Węgierskiego.
Tyle tytułem wprowadzenia. Powodem, dla którego warto omówić wydaną przez
wspomnianą fundację książkę w czasopiśmie skierowanym do historyków sztuki
jest to, że zamiast udostępniania jedynie materiału informacyjnego o osiągnięciach
fundacji, uzupełnionego o bogaty materiał fotograficzny, zaproszono do współpra-
cy autorów reprezentujących tę dyscyplinę naukową. Wśród jedenaściorga z nich
ośmioro to związani z Budapesztem historycy sztuki, a ośrodki siedmiogrodzkie
reprezentują trzy osoby: historyk sztuki, archeolog i konserwator. Wybór auto-
rów i charakter tekstów, opatrzonych aparatem naukowym w postaci przypisów
i obszernej bibliografii na końcu książki, nie pozostawia wątpliwości, że mamy do
czynienia z wydawnictwem naukowym.
O wartości naukowej przedsięwzięcia świadczy jednak przede wszystkim to, że
zawarte w tomie studia stanowią publikacje nowych wyników badań, przeprowa-
dzonych nieraz w oparciu o odkrycia konserwatorskie, dokonane w tych budow-
lach na przestrzeni ostatnich kilku lat. Doniosłość publikacji wykraczałaby poza
granice Węgier, gdyby nie mankament, o którym należy wspomnieć już w tym
miejscu, przed omówieniem poszczególnych studiów. Książkę wydano wyłącznie
w języku węgierskim. Nie podano także na końcu książki wielojęzycznego wykazu
nazw miejscowości. Nazwy te, zgodnie z językiem publikacji, występują w tekstach
wyłącznie po węgiersku, jedynie przy pierwszym wystąpieniu poszczególnych to-
ponimów podano wersje w języku rumuńskim i ewentualnie niemieckim. Zgodnie
z tą zasadą, która w istocie sprawdza się nie w książkach, ale w krótszych tekstach,
będę wymieniał nazwy geograficzne także w niniejszym omówieniu. Dla ułatwienia
odnajdywania miejscowości na mapie dzisiejszej Rumunii podaję jednak nazwę
rumuńską przed wersją węgierską i niemiecką, uwzględniając na pierwszym miejscu
nazwę polską, jeśli taka istnieje.
Dobór tekstów zdeterminowały same zabytki, nie należy więc poszukiwać
układu tematycznego. Redaktorzy zdają się porządkować całość na podstawie
chronologii, co wydaje się mało użyteczną kategorią ze względu na kilka faz po-
wstawania budowli lub wystroju wnętrz, w wielu przypadkach obejmujących kilka
stuleci. Zrezygnowano z grupowania tekstów według gatunków artystycznych, co
umożliwiłoby najbardziej klarowny podział, bowiem poszczególne teksty wyraźnie
koncentrują się na jednym z nich: dwa omawiają zagadnienia architektury, pięć
rzeźby, a pięć malarstwa ściennego, co stawia je na pierwszym miejscu w tomie,
jako najważniejsze, bo reagujące na niedawne odkrycia w tej dziedzinie.
Zbiór otwierają dwa teksty odnoszące się do najstarszych pamiątek - grupy koś-
ciołów wzniesionych w pierwszej ćwierci xiii wieku. Wspólną cechą tych budowli
jest potężna wieża zachodnia zespolona z główną nawą, obejmująca jej całą szero-
kość. Zachodnia ściana wieży nie występuje poza lico ścian naw bocznych, tworząc
wraz z nimi jednolitą fasadę. Dziś masyw wieży uwidocznia się jeszcze bardziej,

100

RECENZJE I OMÓWIENIA

Zoltan Gyalókay