DOI Artikel:
Kurzej, Michał: Aranżacja prezbiterium kościoła Klarysek w Starym Sączu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.40996#0021
widocznymi w partiach draperii, a nawet drobiazgowe oddanie kwiatów. Kompozy-
cja obu scen jest dynamiczna, oparta o skośne linie przecinające się poza środkiem
płótna. W obu sądeckich obrazach Dankwart wykazał się dużą dbałością o szczegóły,
której doskonałym przykładem są skrzydlate główki w otoczeniu kwiatów przed
postacią św. Antoniego (ił. 5) oraz rozległy pejzaż i rozbudowana scena batalistyczna
w tle wizerunku św. Klary (il. 3). Oba dzieła utrzymane są w stonowanej tonacji
barwnej, w której przeważają szare błękity i brązy oraz chłodne róże w partiach
karnacji. Wizerunek świętej jest bardziej wyrafinowany pod względem kolorystyki.
Szczególnie eleganckie zestawienie tworzą beżowa, fioletowa i niebieska draperia
otaczająca białe lilie po lewej stronie świętej, na uwagę zasługuje też ożywienie sceny
walki poprzez zastosowanie żywszych plam czerwieni, bieli i błękitu.
Sądeckie obrazy Dankwarta powstały najpewniej w tym samym roku co znako-
mity Chrzest Chrystusa (il. 6), namalowany przez niego na zlecenie ks. Piskorskiego
do krakowskiego kościoła św. Anny. Te trzy dzieła są jedynymi znanymi pracami
artysty w tej technice, związanymi historycznie z naszym krajem. Z dorobku malarza
zdecydowanie trzeba natomiast wykluczyć przypisany mu przez Karpowicza obraz
w Skaryszewie10, który w porównaniu do dzieł artysty z Nysy jest zdecydowanie ina-
czej malowany, a przy tym wyraźnie słabszy. Trzy polskie płótna Dankwarta, stano-
wiące odrębny epizod w jego twórczości, wyróżniają się najwyższym poziomem arty-
stycznym. Widać to nawet w porównaniu z najwybitniejszymi dziełami morawskimi
i śląskimi z poprzedniej dekady, wśród których znajduje się niezwykle dynamiczny
Święty Michał gromiący heretyków (il. 7) w kościele pojezuickim wZnojmie11, monu-
mentalny i dramatyczny Sąd Kajfasza w farze w Kożuchowie z 1689 roku12 (il. 8) oraz
duży zespół płócien z refektarza nyskiego Carolinum13 (il. 9). Dzieła z ostatnich lat
10 M. Karpowicz, Karol Dankwart, s. 164.
11 A. Jirka, Obrazy Karla Dankwarta v Jezuitskem kostele ve Znojnie, w: Umeleckohistoricky
Sbornik, red. J. Sedlar, Brno 1985, s. 27-271; A. Ptak-Gusin, Kilka uwag o szwedzkim mala-
rzu Karlu Dankwarcie i jego sygnowanym obrazie ze scenę Śmierci św. Barbary w kościele
św. Michała w Znojmie, w: Po obu stronach Bałtyku. Wzajemne relacje między Skandynawię
a Europę Środkowę, red. J. Harasimowicz, P. Oszczanowski, M. Wisłocki, Wrocław 2006,
s. 287-301. Tam hipotetyczne datowanie obrazów na ok. 1683 r.
12 Obraz został niedawno odkryty przez Arkadiusza Mułę z Muzeum w Jaworze (zob. A. Muła,
Nieznany obraz Carla Dankwarta w Kożuchowie, http://tpzk.0rg.pl/wp-c0ntent/upl0ads/2010/11/
Nieznany-obraz-Carla-Dankwarta-w-Ko%C5%BCuchowie.doc [stan na: 13.02.2017]). Na autor-
stwo Dakwarta, oprócz argumentów przywołanych przez odkrywcę, wskazują jeszcze litery D n
na oparciu krzesła po lewej stronie płótna, które można interpretować jako inicjałową sygnaturę
artysty (malarz nazywał się Tanąuart, ale spolszczona pisownia „Dankwart” jest powszechnie
przyjęta w polskiej literaturze). Hebrajskie inicjały malarz umieszczał również na innych sce-
nach przedstawiający Żydów, o czym świadczy fresk ukazujący Jezusa nauczajęcego w świątyni,
przypisany Dankwartowi przez Ryszarda Hołownię wraz z innymi malowidłami w pokojach
opata w Lubiążu (zob. R. Hołownia, Nieznane oblicza Karola Dankwarta, w: Marmur dziejowy.
Studia z historii sztuki, Poznań 2002, s. 237-248). Malarz zostawił inicjały w księdze studiowa-
nej przez Żyda w lewej części kompozycji, a w kodeksie ukazanym na stole obok Zbawiciela
umieścił litery „F D” - zapewne skrót od „Filius Dei”.
13 Zob. A. Kozieł, Szwed i jezuici. Karl Dankwart i jego nieznane prace malarskie dla nyskich
i kłodzkich jezuitów, w: Po obu stronach Bałtyku, s. 265-276. Tam hipotetyczne datowanie
obrazów nyskich na drugą połowę lat osiemdziesiątych. Niektóre z proponowanych w tym
artykule atrybucji wydają się nietrafne lub wręcz nieuprawnione. Dotyczy to przede wszystkim
gruntownie przemalowanych obrazów kłodzkich ukazujących Ernesta z Pardubic, które nie mają
żadnych cech charakterystycznych dla twórczości Dankwarta. Por. także idem, Wizja młodego
Arnośta z Pardubic w kłodzkim kościele, Arcybiskup Arnośt z Pardubic adorujący Madonnę
Kłodzką, w: Śląsk. Perła w koronie czeskiej. Trzy okresy świetności w relacjach artystycznych
Śląska i Czech, tłum. S. Góra, red. A. Niedzielenko, V. Vlans, Praha 2006, s. 416.
Aranżacja prezbiterium kościoła Klarysek w Starym Sączu
19
cja obu scen jest dynamiczna, oparta o skośne linie przecinające się poza środkiem
płótna. W obu sądeckich obrazach Dankwart wykazał się dużą dbałością o szczegóły,
której doskonałym przykładem są skrzydlate główki w otoczeniu kwiatów przed
postacią św. Antoniego (ił. 5) oraz rozległy pejzaż i rozbudowana scena batalistyczna
w tle wizerunku św. Klary (il. 3). Oba dzieła utrzymane są w stonowanej tonacji
barwnej, w której przeważają szare błękity i brązy oraz chłodne róże w partiach
karnacji. Wizerunek świętej jest bardziej wyrafinowany pod względem kolorystyki.
Szczególnie eleganckie zestawienie tworzą beżowa, fioletowa i niebieska draperia
otaczająca białe lilie po lewej stronie świętej, na uwagę zasługuje też ożywienie sceny
walki poprzez zastosowanie żywszych plam czerwieni, bieli i błękitu.
Sądeckie obrazy Dankwarta powstały najpewniej w tym samym roku co znako-
mity Chrzest Chrystusa (il. 6), namalowany przez niego na zlecenie ks. Piskorskiego
do krakowskiego kościoła św. Anny. Te trzy dzieła są jedynymi znanymi pracami
artysty w tej technice, związanymi historycznie z naszym krajem. Z dorobku malarza
zdecydowanie trzeba natomiast wykluczyć przypisany mu przez Karpowicza obraz
w Skaryszewie10, który w porównaniu do dzieł artysty z Nysy jest zdecydowanie ina-
czej malowany, a przy tym wyraźnie słabszy. Trzy polskie płótna Dankwarta, stano-
wiące odrębny epizod w jego twórczości, wyróżniają się najwyższym poziomem arty-
stycznym. Widać to nawet w porównaniu z najwybitniejszymi dziełami morawskimi
i śląskimi z poprzedniej dekady, wśród których znajduje się niezwykle dynamiczny
Święty Michał gromiący heretyków (il. 7) w kościele pojezuickim wZnojmie11, monu-
mentalny i dramatyczny Sąd Kajfasza w farze w Kożuchowie z 1689 roku12 (il. 8) oraz
duży zespół płócien z refektarza nyskiego Carolinum13 (il. 9). Dzieła z ostatnich lat
10 M. Karpowicz, Karol Dankwart, s. 164.
11 A. Jirka, Obrazy Karla Dankwarta v Jezuitskem kostele ve Znojnie, w: Umeleckohistoricky
Sbornik, red. J. Sedlar, Brno 1985, s. 27-271; A. Ptak-Gusin, Kilka uwag o szwedzkim mala-
rzu Karlu Dankwarcie i jego sygnowanym obrazie ze scenę Śmierci św. Barbary w kościele
św. Michała w Znojmie, w: Po obu stronach Bałtyku. Wzajemne relacje między Skandynawię
a Europę Środkowę, red. J. Harasimowicz, P. Oszczanowski, M. Wisłocki, Wrocław 2006,
s. 287-301. Tam hipotetyczne datowanie obrazów na ok. 1683 r.
12 Obraz został niedawno odkryty przez Arkadiusza Mułę z Muzeum w Jaworze (zob. A. Muła,
Nieznany obraz Carla Dankwarta w Kożuchowie, http://tpzk.0rg.pl/wp-c0ntent/upl0ads/2010/11/
Nieznany-obraz-Carla-Dankwarta-w-Ko%C5%BCuchowie.doc [stan na: 13.02.2017]). Na autor-
stwo Dakwarta, oprócz argumentów przywołanych przez odkrywcę, wskazują jeszcze litery D n
na oparciu krzesła po lewej stronie płótna, które można interpretować jako inicjałową sygnaturę
artysty (malarz nazywał się Tanąuart, ale spolszczona pisownia „Dankwart” jest powszechnie
przyjęta w polskiej literaturze). Hebrajskie inicjały malarz umieszczał również na innych sce-
nach przedstawiający Żydów, o czym świadczy fresk ukazujący Jezusa nauczajęcego w świątyni,
przypisany Dankwartowi przez Ryszarda Hołownię wraz z innymi malowidłami w pokojach
opata w Lubiążu (zob. R. Hołownia, Nieznane oblicza Karola Dankwarta, w: Marmur dziejowy.
Studia z historii sztuki, Poznań 2002, s. 237-248). Malarz zostawił inicjały w księdze studiowa-
nej przez Żyda w lewej części kompozycji, a w kodeksie ukazanym na stole obok Zbawiciela
umieścił litery „F D” - zapewne skrót od „Filius Dei”.
13 Zob. A. Kozieł, Szwed i jezuici. Karl Dankwart i jego nieznane prace malarskie dla nyskich
i kłodzkich jezuitów, w: Po obu stronach Bałtyku, s. 265-276. Tam hipotetyczne datowanie
obrazów nyskich na drugą połowę lat osiemdziesiątych. Niektóre z proponowanych w tym
artykule atrybucji wydają się nietrafne lub wręcz nieuprawnione. Dotyczy to przede wszystkim
gruntownie przemalowanych obrazów kłodzkich ukazujących Ernesta z Pardubic, które nie mają
żadnych cech charakterystycznych dla twórczości Dankwarta. Por. także idem, Wizja młodego
Arnośta z Pardubic w kłodzkim kościele, Arcybiskup Arnośt z Pardubic adorujący Madonnę
Kłodzką, w: Śląsk. Perła w koronie czeskiej. Trzy okresy świetności w relacjach artystycznych
Śląska i Czech, tłum. S. Góra, red. A. Niedzielenko, V. Vlans, Praha 2006, s. 416.
Aranżacja prezbiterium kościoła Klarysek w Starym Sączu
19