DOI Artikel:
Migalska, Kinga: Synagoga w Koniecpolu w świetle nieznanych dokumentów: historia - forma - wzorce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.40996#0030
pracy magisterskiej Iwony Woźniak-Graniczki2, ten temat nie doczekał się żadnego
opracowania monograficznego, nie powstała także koniecpolska Księga Pamięci
(tzw. Memorbuch). Stosunkowo dużo informacji dostarcza książka Pinkas Hakehillot
Polin. Encyclopedia ofjewish Communities In Poland3. Hasło Koniecpol zostało w niej
opracowane głównie na podstawie dokumentów znajdujących się w Archiwum
Instytutu Yad Vashem i Centralnych Archiwach Syjonistycznych w Jerozolimie.
Ponadto bogatym źródłem, szczególnie jeśli chodzi o początki gminy żydowskiej,
jest książka autorstwa księdza Stanisława Okamfera Kościelne dzieje parafii Koniecpol
od czasu powstania parafii do roku 18184.
Informacje odnoszące się do samej synagogi koniecpolskiej pojawiają się w litera-
turze jeszcze rzadziej. Najszerszy opis tej budowli zawiera Katalog Zabytków Sztuki
w Polsce5. Poza tym, pojedyncze informacje można odnaleźć w Pamiątkach i zabyt-
kach kultury żydowskiej w Polsce autorstwa Przemysława Burcharda6. W katalogu
Zachowane synagogi i domy modlitwy w Polsce autorstwa Eleonory Bergman i Jana
Jagielskiego znajduje się jedynie wzmianka: „brak źródeł uniemożliwia pewne
określenie budynku jako synagogi”7.
Brak informacji dotyczących tego obiektu w literaturze naukowej rekompen-
sują odnalezione, nieznane wcześniej materiały archiwalne. Kilka dokumentów
udało się odszukać w Archiwum Diecezjalnym w Kielcach. Dotyczyły one przede
wszystkim stosunków pomiędzy koniecpolską gminą żydowską a lokalnymi wła-
dzami kościelnymi. Najbogatszym źródłem do badań nad dziejami gminy i samej
synagogi okazały się być zbiory Archiwum Państwowego w Łodzi. Dokumenty te,
obejmujące niestety tylko okresy od 1822 do 1863 i od 1897 do 1911 roku, zawierają
inwentarze wyposażenia bożnicy, projekty wydatków oraz plany jej przebudowy
dokonanej w ostatnich latach xix wieku.
Historia
Początek istnienia Koniecpola datuje się na 1443 rok, kiedy to król Władysław War-
neńczyk nadał mu przywilej lokacyjny. Dokument ten wydano na prośbę Przedbora
z Koniecpola, protoplasty znakomitego rodu Koniecpolskich. Nową miejscowość,
znajdującą się w ziemi sieradzkiej, lokowano na prawie niemieckim w odmianie
średzkiej. Pierwotnie miasto wytoczono prawdopodobnie na miejscu wsi Koniecpol
Stary, jednak oddalenie od szlaku handlowego i brak warunków rozwoju sprawił,
że ośrodek miejski przesunięto dalej, do wsi Nowopole (Nowe Pole), położonej
przy brodzie Stołudza (Holudza) na Pilicy8.
2 I. Woźniak-Graniczka, „Zniknęli bez śladu? Gmina żydowska w Koniecpolu do 1942 roku”,
praca magisterska napisana pod kierunkiem dr. hab. Adama Kaźmierczyka, mps w Katedrze
Judaistyki uj, Kraków 2011.
3 Pinkas Hakehillot Polin, Encyclopaedia of Jewish Communities In Poland, 1.1: Lodź and it’s
region, Jerusalem 1976, s. 233-235, www.jewishgen.org/yizkor/pinkas_poland/pinkas_polandi.
html (stan na: 21.01.2017).
4 S. Okamfer, Kościelne dzieje parafii Koniecpol od czasu powstania parafii do roku 1818, Koniec-
pol-Poznań 1993, passim.
5 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. 3: Województwo kieleckie, z. 12: Powiat włoszczowski,
red. J.Z. Łoziński, B. Wolff, Warszawa 1966.
6 P. Burchard, Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Polsce, Warszawa 1990, s. 132.
7 E. Bergman, J. Jagielski, Zachowane synagogi i domy modlitwy w Polsce. Katalog, Warszawa
1996, s. 155.
8 T. Mączyński, Plan Koniecpola przeszłość i teraźniejszość, Koniecpol 1991, s. 1.
28
ARTYKUŁY
Kinga Migalska
opracowania monograficznego, nie powstała także koniecpolska Księga Pamięci
(tzw. Memorbuch). Stosunkowo dużo informacji dostarcza książka Pinkas Hakehillot
Polin. Encyclopedia ofjewish Communities In Poland3. Hasło Koniecpol zostało w niej
opracowane głównie na podstawie dokumentów znajdujących się w Archiwum
Instytutu Yad Vashem i Centralnych Archiwach Syjonistycznych w Jerozolimie.
Ponadto bogatym źródłem, szczególnie jeśli chodzi o początki gminy żydowskiej,
jest książka autorstwa księdza Stanisława Okamfera Kościelne dzieje parafii Koniecpol
od czasu powstania parafii do roku 18184.
Informacje odnoszące się do samej synagogi koniecpolskiej pojawiają się w litera-
turze jeszcze rzadziej. Najszerszy opis tej budowli zawiera Katalog Zabytków Sztuki
w Polsce5. Poza tym, pojedyncze informacje można odnaleźć w Pamiątkach i zabyt-
kach kultury żydowskiej w Polsce autorstwa Przemysława Burcharda6. W katalogu
Zachowane synagogi i domy modlitwy w Polsce autorstwa Eleonory Bergman i Jana
Jagielskiego znajduje się jedynie wzmianka: „brak źródeł uniemożliwia pewne
określenie budynku jako synagogi”7.
Brak informacji dotyczących tego obiektu w literaturze naukowej rekompen-
sują odnalezione, nieznane wcześniej materiały archiwalne. Kilka dokumentów
udało się odszukać w Archiwum Diecezjalnym w Kielcach. Dotyczyły one przede
wszystkim stosunków pomiędzy koniecpolską gminą żydowską a lokalnymi wła-
dzami kościelnymi. Najbogatszym źródłem do badań nad dziejami gminy i samej
synagogi okazały się być zbiory Archiwum Państwowego w Łodzi. Dokumenty te,
obejmujące niestety tylko okresy od 1822 do 1863 i od 1897 do 1911 roku, zawierają
inwentarze wyposażenia bożnicy, projekty wydatków oraz plany jej przebudowy
dokonanej w ostatnich latach xix wieku.
Historia
Początek istnienia Koniecpola datuje się na 1443 rok, kiedy to król Władysław War-
neńczyk nadał mu przywilej lokacyjny. Dokument ten wydano na prośbę Przedbora
z Koniecpola, protoplasty znakomitego rodu Koniecpolskich. Nową miejscowość,
znajdującą się w ziemi sieradzkiej, lokowano na prawie niemieckim w odmianie
średzkiej. Pierwotnie miasto wytoczono prawdopodobnie na miejscu wsi Koniecpol
Stary, jednak oddalenie od szlaku handlowego i brak warunków rozwoju sprawił,
że ośrodek miejski przesunięto dalej, do wsi Nowopole (Nowe Pole), położonej
przy brodzie Stołudza (Holudza) na Pilicy8.
2 I. Woźniak-Graniczka, „Zniknęli bez śladu? Gmina żydowska w Koniecpolu do 1942 roku”,
praca magisterska napisana pod kierunkiem dr. hab. Adama Kaźmierczyka, mps w Katedrze
Judaistyki uj, Kraków 2011.
3 Pinkas Hakehillot Polin, Encyclopaedia of Jewish Communities In Poland, 1.1: Lodź and it’s
region, Jerusalem 1976, s. 233-235, www.jewishgen.org/yizkor/pinkas_poland/pinkas_polandi.
html (stan na: 21.01.2017).
4 S. Okamfer, Kościelne dzieje parafii Koniecpol od czasu powstania parafii do roku 1818, Koniec-
pol-Poznań 1993, passim.
5 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. 3: Województwo kieleckie, z. 12: Powiat włoszczowski,
red. J.Z. Łoziński, B. Wolff, Warszawa 1966.
6 P. Burchard, Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Polsce, Warszawa 1990, s. 132.
7 E. Bergman, J. Jagielski, Zachowane synagogi i domy modlitwy w Polsce. Katalog, Warszawa
1996, s. 155.
8 T. Mączyński, Plan Koniecpola przeszłość i teraźniejszość, Koniecpol 1991, s. 1.
28
ARTYKUŁY
Kinga Migalska