Modus: Prace z historii sztuki (16.2016)

Aignera wykorzystywano nie tylko przy bu-
dowie świątyń katolickich i protestanckich, ale
również przy wznoszeniu żydowskich bożnic.
Kostium klasycyzujący, jaki otrzymała sy-
nagoga w Koniecpolu, ograniczał się przede
wszystkim do dekoracji fasady, w której można
się dopatrzyć aignerowskich inspiracji. Głów-
ny problem stanowi datowanie, ponieważ nie
wiadomo, czy forma ślepego portyku została
wprowadzona w tym budynku dopiero podczas
przebudowy dokonanej w 1897 roku. Zacho-
wane w dokumentach informacje o usuwaniu
podczas remontu elementów wcześniejszych
nie dostarczają żadnych danych na temat ich
wyglądu. Gdyby jednak ta forma dekoracji
miała być wcześniejsza, musiałaby pochodzić
prawdopodobnie sprzed 1822 roku, czyli sprzed
okresu, z którego zachowały się dokumenty.
Należy raczej wykluczyć możliwość dodania jej
podczas remontu w latach 1831-1833, bowiem
w rozliczeniach z tego czasu nie ma wzmianki
na temat jakichkolwiek prac sztukatorskich.
Pewnych wskazówek może jednak dostarczyć
zanalizowanie innych znanych obecnie syna-
gog tego typu wzniesionych na południowych
terenach Królestwa Kongresowego.
Najdoskonalszą realizacją schematu podłużnego z dekoracją antykizującą była
synagoga w Działoszycach (il. 9), wzniesiona w 1852 roku50. Została ona wybudo-
wana na miejscu wcześniejszej, drewnianej bożnicy, według projektu architekta
Felicjana Antoniego Frankowskiego51. Była ona założona na typowym schemacie
podłużnym o sali głównej na planie kwadratu, nakrytej sklepieniem zwierciadlanym.
Fasada została podzielona czterema gładkimi pilastrami dźwigającymi pełne belko-
wanie z fryzem tryglifowo-metopowym, dekorowanym rozetkami i posadowionym
na nim zwieńczeniem w formie tympanonu z okrągłym okienkiem w górnej części.
Prostokątne wejście główne znajdowało się na osi budynku, nad nim zaś umiesz-
czono prostokątne, zakończone półkoliście okno. Przestrzenie boczne również
przepruto symetrycznie rozmieszczonymi otworami okiennymi - w części dolnej
węższymi, prostokątnymi, w górnej nieco szerszymi, zakończonymi półkoliście.
Pozostałe elewacje również zostały podzielone pilastrami, także belkowanie z de-
koracyjnym fryzem obiegało całość budynku.
Kolejnym przykładem takiego rozwiązania fasady była nieistniejąca dziś Stara
Synagoga przy ulicy Nadrzecznej w Częstochowie (il. 10). Dolną kondygnację rów-
nież dzieliły cztery pilastry dźwigające belkowanie, jednak wieńczący ją tympanon
był o wiele niższy od tego w Działoszycach, co było spowodowane mniejszym

9. Synagoga w Działoszy-
cach. Stan ok. 1960 roku,
w: M. i K. Piechotkowie,
Bramy nieba. Bóżnice muro-
wane na ziemiach dawnej
Rzeczpospolitej, Warszawa
1999, s. 423
10.Stara Synagoga w Czę-
stochowie. Stan przed
1939 rokiem, http://l.wiki
pedia.org/w/index.php?
title=Plik:Stara_Synago
ga,_Cz%C4%99stochow
a.jpg&filetimestamp-
20080417224501

50 K. Urbański, Almanach gmin żydowskich województwa kieleckiego w latach 1918-1939, Kiel-
ce 2007, s. 41.
51 W. Wilczyk, Niewinne oko, s. 154.

Synagoga w Koniecpolu w świetle nieznanych dokumentów...

39