DOI Artikel:
Jankowska-Marzec, Agnieszka: Malarstwo Andrzeja Żygadły: W "stylu retro"?
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.40996#0054
Elementem, na którym szereg się kończy, jest krzyż nagrobny, przed którym
znajduje się świeżo usypana mogiła. Kompozycję po prawej stronie obrazu za-
mykają dwa pomniki nagrobne. Postaci zdają się pozować na tle ogromnej połaci,
wypełniającego większość pola obrazowego nieba, stojąc bez ruchu i spoglądając
nieruchomym, hipnotyzującym wzrokiem wprost na widza. Kolorystyka obrazu
jest chłodna i oszczędna: zamyka się w błękitach i fioletach dopełnionych w nie-
których miejscach drobnymi, czerwonymi akcentami. Jak zauważył w komentarzu
autorskim do obrazu Żygadło, swoją pracą chciałby wywołać temat memento mori17.
Szczególnie zależało mu na ukazaniu przedstawicieli różnych warstw społecznych
i narodowości (Polaków i Ukraińców) uczestniczących w swoistym tańcu śmierci.
Wprawdzie sposób ich prezentacji z klasyczną wersją dans macabre ma niewiele
wspólnego18, podobnie jak i późniejszymi modyfikacjami tego tematu19, to jednak
użyte przez niego środki artystyczne i rekwizyty obecne na płótnie, wywołują reflek-
sję nad kwestiami ostatecznymi. Mogiła, pomnik nagrobny, to wymowne symbole
wanitatywne, lecz chyba najsilniejszym znakiem przemijalności jest znikniecie z kra-
jobrazu świątyni, reprezentującej dawny świat ładu i porządku moralnego. Elegijny
nastrój wywołuje też paleta barwna, jaką artysta się posługuje. Wrażenie, że postaci
na obrazie krakowskiego artysty przynależą już do „innego” świata, wzmocnione jest
dodatkowo przez podkreślenie ich znikomości w stosunku do monochromatycz-
nego i niemal niezróżnicowanego walorowo nieba. Żygadło chciałby, aby budziło
ono skojarzenia z jednolitym tłem ikon lub sarmackich portretów trumiennych20.
Obraz ten jest dla artysty jednak nie tylko pretekstem do prowokowania dyskusji
nad nieuchronnością losu człowieka, lecz także do opowiadania o trudnej historii
relacji polsko-ukraińskich, ukazanych w kontekście losów zabytkowych cerkwi. Na
początku ubiegłego stulecia wspomniane obiekty sakralne znikają z krajobrazu Gali-
cji jeszcze w wyniku pokojowych działań: ambicji mieszkańców wiosek pragnących
wznosić swoje świątynie w nowym, narodowym stylu ukraińskim21. Co ciekawe,
wówczas to właśnie polscy konserwatorzy i działacze społeczni walczyli o ocalenie
zabytkowych cerkwi, nawet wbrew dążeniom ich ukraińskich użytkowników22.
17 A. Żygadło, D. O.AL, s. 9.
18 M. Gutowska, Taniec śmierci. Warszawa 2010.
19 Obrazy śmierci w sztuce polskiej xix i xx wieku. Katalog wystawy [Muzeum Narodowe w Kra-
kowie, wrzesień-listopad 2000], Kraków 2000.
20 A. Żygadło, D.O.M., s. 9.
21 Intensywny rozwój architektury cerkiewnej w galicyjskich wsiach rozpoczął się u schyłku xix w.
Piotr Krasny (Architektura cerkiewna na ziemiach ruskich Rzeczypospolitej 1596-1914, Kraków
2003, s. 250, 252-253, 303) widzi w nim ważny element zmagań miedzy Ukraińcami a Polakami
o panowanie nad Galicją Wschodnią. Jak pisze krakowski badacz: „Komitety budowy cerkwi
były bowiem w wielu miejscowościach pierwszymi stowarzyszeniami Ukraińców, odgrywając
zasadniczą rolę w aktywizacji i konsolidacji społeczności Rusińskich”. Krasny interpretuje
także fakt niszczenia starych, drewnianych świątyń przez Ukraińców jako chęć odcięcia się od
wizerunku dawnego, ubogiego „Kościoła chłopskiego”. Z kolei wznoszenie nowych, okazałych
świątyń jako manifestację nie tylko zamożności, ale przede wszystkim dumy z postępującej
emancypacji swojego narodu. Na temat zaś ukraińskiego stylu cerkiewnego i prób jego mo-
dernizacji: znalezienia nowej formuły stylistycznej dla cerkwi greckokatolickich na pocz. xx w.
zob. idem, O kilku próbach modernizacji architektury cerkiewnej w Galicji około roku 1900,
w: Ars graeca, ars latina. Studia dedykowane Profesor Annie Różyckiej-Bryzek, Kraków 2001,
s. 245-272
22 O ochronę zabytkowych, drewnianych cerkwi apelował m.in. Władysław Kozicki, znany lwow-
ski krytyk sztuki, w broszurze wydanej przez Grono Konserwatorów Galicji Wschodniej.
Zob. W. Kozicki, W obronie kościołów i cerkwi drewnianych, Lwów 1913.
52
ARTYKUŁY
Agnieszka Jankowska-Marzec
znajduje się świeżo usypana mogiła. Kompozycję po prawej stronie obrazu za-
mykają dwa pomniki nagrobne. Postaci zdają się pozować na tle ogromnej połaci,
wypełniającego większość pola obrazowego nieba, stojąc bez ruchu i spoglądając
nieruchomym, hipnotyzującym wzrokiem wprost na widza. Kolorystyka obrazu
jest chłodna i oszczędna: zamyka się w błękitach i fioletach dopełnionych w nie-
których miejscach drobnymi, czerwonymi akcentami. Jak zauważył w komentarzu
autorskim do obrazu Żygadło, swoją pracą chciałby wywołać temat memento mori17.
Szczególnie zależało mu na ukazaniu przedstawicieli różnych warstw społecznych
i narodowości (Polaków i Ukraińców) uczestniczących w swoistym tańcu śmierci.
Wprawdzie sposób ich prezentacji z klasyczną wersją dans macabre ma niewiele
wspólnego18, podobnie jak i późniejszymi modyfikacjami tego tematu19, to jednak
użyte przez niego środki artystyczne i rekwizyty obecne na płótnie, wywołują reflek-
sję nad kwestiami ostatecznymi. Mogiła, pomnik nagrobny, to wymowne symbole
wanitatywne, lecz chyba najsilniejszym znakiem przemijalności jest znikniecie z kra-
jobrazu świątyni, reprezentującej dawny świat ładu i porządku moralnego. Elegijny
nastrój wywołuje też paleta barwna, jaką artysta się posługuje. Wrażenie, że postaci
na obrazie krakowskiego artysty przynależą już do „innego” świata, wzmocnione jest
dodatkowo przez podkreślenie ich znikomości w stosunku do monochromatycz-
nego i niemal niezróżnicowanego walorowo nieba. Żygadło chciałby, aby budziło
ono skojarzenia z jednolitym tłem ikon lub sarmackich portretów trumiennych20.
Obraz ten jest dla artysty jednak nie tylko pretekstem do prowokowania dyskusji
nad nieuchronnością losu człowieka, lecz także do opowiadania o trudnej historii
relacji polsko-ukraińskich, ukazanych w kontekście losów zabytkowych cerkwi. Na
początku ubiegłego stulecia wspomniane obiekty sakralne znikają z krajobrazu Gali-
cji jeszcze w wyniku pokojowych działań: ambicji mieszkańców wiosek pragnących
wznosić swoje świątynie w nowym, narodowym stylu ukraińskim21. Co ciekawe,
wówczas to właśnie polscy konserwatorzy i działacze społeczni walczyli o ocalenie
zabytkowych cerkwi, nawet wbrew dążeniom ich ukraińskich użytkowników22.
17 A. Żygadło, D. O.AL, s. 9.
18 M. Gutowska, Taniec śmierci. Warszawa 2010.
19 Obrazy śmierci w sztuce polskiej xix i xx wieku. Katalog wystawy [Muzeum Narodowe w Kra-
kowie, wrzesień-listopad 2000], Kraków 2000.
20 A. Żygadło, D.O.M., s. 9.
21 Intensywny rozwój architektury cerkiewnej w galicyjskich wsiach rozpoczął się u schyłku xix w.
Piotr Krasny (Architektura cerkiewna na ziemiach ruskich Rzeczypospolitej 1596-1914, Kraków
2003, s. 250, 252-253, 303) widzi w nim ważny element zmagań miedzy Ukraińcami a Polakami
o panowanie nad Galicją Wschodnią. Jak pisze krakowski badacz: „Komitety budowy cerkwi
były bowiem w wielu miejscowościach pierwszymi stowarzyszeniami Ukraińców, odgrywając
zasadniczą rolę w aktywizacji i konsolidacji społeczności Rusińskich”. Krasny interpretuje
także fakt niszczenia starych, drewnianych świątyń przez Ukraińców jako chęć odcięcia się od
wizerunku dawnego, ubogiego „Kościoła chłopskiego”. Z kolei wznoszenie nowych, okazałych
świątyń jako manifestację nie tylko zamożności, ale przede wszystkim dumy z postępującej
emancypacji swojego narodu. Na temat zaś ukraińskiego stylu cerkiewnego i prób jego mo-
dernizacji: znalezienia nowej formuły stylistycznej dla cerkwi greckokatolickich na pocz. xx w.
zob. idem, O kilku próbach modernizacji architektury cerkiewnej w Galicji około roku 1900,
w: Ars graeca, ars latina. Studia dedykowane Profesor Annie Różyckiej-Bryzek, Kraków 2001,
s. 245-272
22 O ochronę zabytkowych, drewnianych cerkwi apelował m.in. Władysław Kozicki, znany lwow-
ski krytyk sztuki, w broszurze wydanej przez Grono Konserwatorów Galicji Wschodniej.
Zob. W. Kozicki, W obronie kościołów i cerkwi drewnianych, Lwów 1913.
52
ARTYKUŁY
Agnieszka Jankowska-Marzec