DOI article:
Maślak-Maciejewska, Alicja: Pamie̜ci Kazimierza Wielkiego Żydzi-Polacy - o zapomnianym projekcie budowy pomnika królewskiego na krakowskim Kazimierzu
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.40996#0068
Jednocześnie jednak deklarowano „podwojenie starań o pomnożenie funduszu”29.
W tym celu przewodniczący Komitetu Jan Albert Propper miał się skontaktować
z Żydami warszawskimi i uzyskać od nich deklarację, że chętnie wezmą oni udział
w składkach na pomnik30. Ożywienie w pracach nie okazało się jednak trwałe. Już
w połowie 1888 roku jeden z korespondentów „Ojczyzny” słusznie, jak się okazało
z perspektywy czasu, przewidywał: „Harmider powstały w sprawie pomnika dla
Kazimierza Wielkiego szybko ucichnie i wszystko powróci do porządku. Będziemy
dalej budzić się rano i zasypiać wieczorem, a interesa pójdą zwykłym torem”31.
W następnym roku prace komitetu skupiły się na zorganizowaniu loterii fan-
towej na rzecz pomnika. Przyrost funduszy był jednak bardzo powolny32. Jesz-
cze w marcu 1891 roku szacowano, że dotychczas udało się komitetowi zebrać
zaledwie około 30% niezbędnych środków finansowych33. Jednak mimo kłopo-
tów finansowych prace nad projektem pomnika podjąć mieli, najpóźniej jesienią
1891 roku, bracia Jan i Mieczysław Zawiejscy34. Co więcej, według doniesień re-
dakcji „Kurjera Polskiego”, która miała okazję obejrzeć projekt, Zawiejscy zde-
klarowali, że wykonają pomnik za dotychczas zebraną kwotę35. Projekt zakładał
wzniesienie pomnika wysokiego na osiem metrów, z czego cztery metry miał
mierzyć postument, a kolejne cztery figura króla. Miał on zostać otoczony ozdob-
ną kutą kratą i czterema kandelabrami36. Wtedy też jako lokalizację przyszłego
pomnika wskazywano okolice dawnego kazimierskiego ratusza (pl. Wolnica)37.
W tamtym okresie Jan Zawiejski realizował projekt Teatru Miejskiego (obecnie
im. Juliusza Słowackiego)38, równolegle z kilkoma innymi niniejszymi projek-
tami i z objęciem stanowiska profesora c. k. Szkoły Przemysłowej39. Jego brat
Mieczysław pracował wówczas nad rzeźbami dla Teatru Miejskiego40. Z miasta
wyjechał kilka miesięcy później, na początku 1892 roku, i przeprowadził się do
29 „Nowa Reforma”, 8,1888, nr 139, s. 2; „Ojczyzna”, 8,1888, nr 13, s. 101; nr 16, s. 125-126.
30 „Ojczyzna”, 8,1888, nr 14, s. 109; nr 16, s. 125-126.
31 „Ojczyzna”, 8,1888, nr 13, s. 101.
32 „Ojczyzna”, 9,1889, nr 8, s. 62.
33 W tamtym okresie komitet dysponował kwotą 3000 złotych; szacowano, że do wystawienia
pomnika potrzeba około 10 000 złotych, zob. „Ojczyzna”, 11,1891, nr 5, s. 36.
34 „Kurjer Polski”, 3,1891, nr 287, s. 3; nr 288, s. 3; „Ojczyzna”, 11,1891, nr 21, s. 167.
35 Pisano: „Bracia pp. Zawiejscy już to ze względów na upiększenie miasta, już to bacząc, aby
budowa pomnika starym naszym zwyczajem zbytnio się nie przewlekała, postanowili zupełnie
bezinteresownie, jedynie za sumę uzbieranych dotąd składek pomnik ów wystawić, która to
ofiarność winna zostać w pamięci”, zob. „Kurjer Polski”, 3, 1891, nr 287, s. 3; nr 288, s. 3 [nota
powtórzona w identycznym brzmieniu],
36 Wygląd pomnika opisany w: „Kurjer Polski”, 3,1891, nr 287, s. 3; nr 288, s. 3; „Ojczyzna”, 11,1891,
nr 21, s. 167 - gdzie zaznaczano, że projekt jest już na ukończeniu. Należy jednak zauważyć,
że w przechowywanej w Archiwum Narodowym w Krakowie (dalej anki) spuściźnie Jana
Zawiejskiego nie zachował się żaden ślad tego projektu. Projekt ten nie jest też notowany przez
spis Verzeichnis der Arbeiten J. Zawiejskis bis 1894, zob. anki, Biblioteka, sygn. 13842.
37 Wcześniej myślano o umieszczeniu pomnika na placu Bawół, zob. „Nowa Reforma”, 4, 1884,
nr 5, s.3.
38 Zob. J. Purchla, Jan Zawiejski. Architekt przełomu xix i xx wieku, Warszawa 1986, s. 40-46,
103-113.
39 Zob. ibidem, s. 46; idem, Teatr i jego architekt. W stulecie otwarcia gmachu Teatru im. Juliusza
Słowackiego w Krakowie, Kraków 1993, s. 19-21.
40 Więcej na jego temat zob. idem, The Polonization ofjews. Some Examples from Kraków, w: Polin:
Studies in Polish Jewry, t. 23: Jews in Kraków, red. M. Galas, A. Polonsky, Oxford 2011, s. 209;
E. Świeykowski, Pamiętnik Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie 1854-1904,
Kraków 1905, s. 326-329.
66
ARTYKUŁY
Alicja Maślak-Maciejewska
W tym celu przewodniczący Komitetu Jan Albert Propper miał się skontaktować
z Żydami warszawskimi i uzyskać od nich deklarację, że chętnie wezmą oni udział
w składkach na pomnik30. Ożywienie w pracach nie okazało się jednak trwałe. Już
w połowie 1888 roku jeden z korespondentów „Ojczyzny” słusznie, jak się okazało
z perspektywy czasu, przewidywał: „Harmider powstały w sprawie pomnika dla
Kazimierza Wielkiego szybko ucichnie i wszystko powróci do porządku. Będziemy
dalej budzić się rano i zasypiać wieczorem, a interesa pójdą zwykłym torem”31.
W następnym roku prace komitetu skupiły się na zorganizowaniu loterii fan-
towej na rzecz pomnika. Przyrost funduszy był jednak bardzo powolny32. Jesz-
cze w marcu 1891 roku szacowano, że dotychczas udało się komitetowi zebrać
zaledwie około 30% niezbędnych środków finansowych33. Jednak mimo kłopo-
tów finansowych prace nad projektem pomnika podjąć mieli, najpóźniej jesienią
1891 roku, bracia Jan i Mieczysław Zawiejscy34. Co więcej, według doniesień re-
dakcji „Kurjera Polskiego”, która miała okazję obejrzeć projekt, Zawiejscy zde-
klarowali, że wykonają pomnik za dotychczas zebraną kwotę35. Projekt zakładał
wzniesienie pomnika wysokiego na osiem metrów, z czego cztery metry miał
mierzyć postument, a kolejne cztery figura króla. Miał on zostać otoczony ozdob-
ną kutą kratą i czterema kandelabrami36. Wtedy też jako lokalizację przyszłego
pomnika wskazywano okolice dawnego kazimierskiego ratusza (pl. Wolnica)37.
W tamtym okresie Jan Zawiejski realizował projekt Teatru Miejskiego (obecnie
im. Juliusza Słowackiego)38, równolegle z kilkoma innymi niniejszymi projek-
tami i z objęciem stanowiska profesora c. k. Szkoły Przemysłowej39. Jego brat
Mieczysław pracował wówczas nad rzeźbami dla Teatru Miejskiego40. Z miasta
wyjechał kilka miesięcy później, na początku 1892 roku, i przeprowadził się do
29 „Nowa Reforma”, 8,1888, nr 139, s. 2; „Ojczyzna”, 8,1888, nr 13, s. 101; nr 16, s. 125-126.
30 „Ojczyzna”, 8,1888, nr 14, s. 109; nr 16, s. 125-126.
31 „Ojczyzna”, 8,1888, nr 13, s. 101.
32 „Ojczyzna”, 9,1889, nr 8, s. 62.
33 W tamtym okresie komitet dysponował kwotą 3000 złotych; szacowano, że do wystawienia
pomnika potrzeba około 10 000 złotych, zob. „Ojczyzna”, 11,1891, nr 5, s. 36.
34 „Kurjer Polski”, 3,1891, nr 287, s. 3; nr 288, s. 3; „Ojczyzna”, 11,1891, nr 21, s. 167.
35 Pisano: „Bracia pp. Zawiejscy już to ze względów na upiększenie miasta, już to bacząc, aby
budowa pomnika starym naszym zwyczajem zbytnio się nie przewlekała, postanowili zupełnie
bezinteresownie, jedynie za sumę uzbieranych dotąd składek pomnik ów wystawić, która to
ofiarność winna zostać w pamięci”, zob. „Kurjer Polski”, 3, 1891, nr 287, s. 3; nr 288, s. 3 [nota
powtórzona w identycznym brzmieniu],
36 Wygląd pomnika opisany w: „Kurjer Polski”, 3,1891, nr 287, s. 3; nr 288, s. 3; „Ojczyzna”, 11,1891,
nr 21, s. 167 - gdzie zaznaczano, że projekt jest już na ukończeniu. Należy jednak zauważyć,
że w przechowywanej w Archiwum Narodowym w Krakowie (dalej anki) spuściźnie Jana
Zawiejskiego nie zachował się żaden ślad tego projektu. Projekt ten nie jest też notowany przez
spis Verzeichnis der Arbeiten J. Zawiejskis bis 1894, zob. anki, Biblioteka, sygn. 13842.
37 Wcześniej myślano o umieszczeniu pomnika na placu Bawół, zob. „Nowa Reforma”, 4, 1884,
nr 5, s.3.
38 Zob. J. Purchla, Jan Zawiejski. Architekt przełomu xix i xx wieku, Warszawa 1986, s. 40-46,
103-113.
39 Zob. ibidem, s. 46; idem, Teatr i jego architekt. W stulecie otwarcia gmachu Teatru im. Juliusza
Słowackiego w Krakowie, Kraków 1993, s. 19-21.
40 Więcej na jego temat zob. idem, The Polonization ofjews. Some Examples from Kraków, w: Polin:
Studies in Polish Jewry, t. 23: Jews in Kraków, red. M. Galas, A. Polonsky, Oxford 2011, s. 209;
E. Świeykowski, Pamiętnik Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie 1854-1904,
Kraków 1905, s. 326-329.
66
ARTYKUŁY
Alicja Maślak-Maciejewska