Modus: Prace z historii sztuki (16.2016)

na rozgorączkowane umysły walczących stronnictw”56. Apel Anieli Korngut nie
przyniósł oczekiwanego przez nią efektu od razu, prace jednak w jakimś zakresie
były kontynuowane przez Stowarzyszenie im. Kazimierza Wielkiego. Wydaje się
jednocześnie, że już w tamtym okresie koncepcja wystawienia monumentalnego
pomnika mogła jawić się jako niemożliwa do realizacji.
Rezygnacja z pierwotnych zamierzeń
Przełom xix i xx wieku był okresem, w którym do postaw polskiego patrio-
tyzmu w środowisku postępowym dołączyła się ideologia syjonistyczna, często
towarzysząca postawom akulturacyjnym (można było wówczas być jednocześnie
syjonistą i polskim patriotą), ale także wiążąca się z coraz częstszą ich krytyką. Po-
czątek zbiórek na pomnik przypadał na lata osiemdziesiąte xix wieku, które były
okresem kulminacji działalności patriotycznej galicyjskich Żydów. W latach dzie-
więćdziesiątych i u progu xx wieku zbiórka środków wystarczających do budowy
monumentalnego pomnika mogła się wydawać już bardzo trudna lub niemożliwa
do realizacji. Należy przypuszczać, że to właśnie stało się przyczyną, dla której
zdecydowano się około 1907 roku na rezygnację z pierwotnych zamierzeń i na
wykorzystanie dotychczas zebranych środków na inne, dużo skromniejsze dzieło.
Ostatecznie zrezygnowano bowiem z wystawienia pełnopostaciowej figury króla
i zdecydowano się na ufundowanie płaskorzeźby przedstawiającej Przyjęcie Żydów
do Polski przez Kazimierza Wielkiego. Warto zaznaczyć, że temat ten był zbieżny
z przedmiotem jednej z czterech płaskorzeźb, która miała ozdabiać cokół w projek-
cie Lewandowskiego z 1889 roku i być zarazem symbolicznym zwieńczeniem tego
cyklu. Poprzez zestawienie ze scenami zburzenia Jerozolimy i rozproszenia Żydów,
Przyjęcie Żydów do Polski przez Kazimierza Wielkiego przyrównywane było do okre-
su istnienia świątyni Jerozolimskiej (pierwsza scena w projekcie Lewandowskiego)
i urastało do rangi wydarzeń najważniejszych w historii Żydów. Polska i Kraków
stawały się tym samym nową Jerozolimą.
Zebrane przez kolejne komitety budowy pomnika fundusze wystarczyły z nad-
datkiem na ufundowanie dzieła w takim, ograniczonym względem pierwotnych
zamierzeń, kształcie57. Artystą, któremu powierzono wykonanie płaskorzeźby, był
Henryk Hochman, uczeń Pawła Rosena, Floriana Cynka, Konstantego Laszczki58.
Niewykluczone, że w celu realizacji tego zamówienia przybył on do Krakowa z Pa-
ryża i zrezygnował tym samym ze studiów u Rodina59. Hochman zaczął prace nad
projektem około 1907 roku, wówczas też zapewne powstała pierwsza jego wersja60.
56 A. Korngut, O pomnik Kazimierza Wielkiego, s. 2-3.
57 „Nowa Reforma”, 33,1911, nr 532, s. 2.
58 Więcej na temat Hochmana zob. N. Styrna, Henryk (Heszel) Hochman, w: Krakowianie. Wy-
bitni Żydzi krakowscy xiv-xx w., red. A. Kutylak, Kraków 2006, s. 163-165; eadem, Zrzeszenie
Żydowskich Artystów Malarzy i Rzeźbiarzy w Krakowie (1931-1939), Warszawa 2009, s. 259-260;
I. Trybowski, Hochman Henryk, w: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających,
t. 3, Wrocław 1979; J. Sandel, Hochman Henryk, w: psb, t. 9, Kraków 1960-1961, s. 555-556.
59 Zob. N. Styrna, Zrzeszenie, s. 188; H. Weber, Wystawa w Żydowskim Domu Akademickim. Hen-
ryk Hochman, „Nowy Dziennik”, 19,1936, nr 308, s. 9. Weber pisał, że Hochmana dopadło jego
powodzenie „w postaci zamówienia na tablicę pamiątkową dla starego ratusza w Krakowie”,
przez co zrezygnował ze studiów u Rodina, który był gotów przyjąć go do swojej pracowni.
60 Na 1907 r. płaskorzeźba ta datowana jest w księdze inwentarzowej Muzeum Narodowego
w Warszawie (nr 185981); takie datowanie przyjęto też przy wmurowaniu tablicy na ścianę
ratusza w 1996 r. i data 1907 pojawia się w treści przygotowanej wówczas inskrypcji.

Pamięci Kazimierza Wielkiego Żydzi-Polacy

69