DOI Artikel:
Bednarek, Anna: "Mała pamiąteczka", czyli o fotografiach obrazów Saturnina Świerzyńskiego ofiarowanych Józefowi Łepkowskiemu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.40996#0093
mają żadnych sygnatur, ale odbitka z prywatnej kolekcji opatrzona jest nadrukiem
„SALA TRZECIA WYTAWY [!] STAROŻYTNOŚCI W KRAKOWIE 1873 R.” złożonym
wspomnianym wyżej krojem pisma i na tej podstawie jego autorstwo przypisuję
Szubertowi. W sumie takie atrybucje zwiększają liczbę sfotografowanych przez
niego obrazów Świerzyńskiego do dwudziestu czterech (na trzydzieści zdjęć). Z po-
zostałych sześciu jedno, jak już wiadomo, wykonał Biasion, natomiast w przypadku
pięciu dalszych100 autorstwo Szuberta wydaje mi się bardzo prawdopodobne, a za
taką atrybucją po pierwsze przemawia fakt, że nie ma żadnych informacji o innym
fotografie współpracującym ze Świerzyńskim. Po drugie, zdjęcia o pewnym autor-
stwie Szuberta pochodzą zarówno z lat siedemdziesiątych, jak i osiemdziesiątych,
wskazując na ciągłość jego współpracy z malarzem. Po trzecie, cały zespół rozpro-
szonych w różnych zbiorach odbitek jest dość jednorodny wizualnie, co oczywiście
jest jedynie wymagającą ostrożności sugestią o wspólnym autorstwie. Po czwarte
wreszcie - choć jest to również jedynie drobna przesłanka - znane jest zdjęcie sa-
mego Świerzyńskiego, wykonane w ostatnich latach jego życia właśnie u Szuberta101
(il. 1). Do pięciu atrybuowanych w ten sposób Szubertowi zdjęć należy omawiana tu
fotografia obrazu Wnętrze kaplicy Stefana Batorego na Wawelu, która ani na odbitce
z Fototeki, ani na dwóch innych ze zbiorów prywatnych nie ma nazwiska fotografa.
Bez względu na to, czy na pewno wszystkie zdjęcia obrazów Świerzyńskie-
go za jego życia, od 1867 roku, wykonał Szubert, mamy do czynienia z trwającą
kilkanaście lat (tj. co najmniej do 1883 roku, a być może dwa lub trzy lata dłu-
żej102) współpracą malarza z fotografem. Sytuacja, gdy ten sam fotograf przez
pewien okres dokumentował nowo powstałe dzieła danego artysty, była spoty-
kana zarówno w Zachodniej Europie, jak na ziemiach polskich, choć tu niewąt-
pliwie rzadziej. Jako najlepszy polski przykład wskazać należy Jana Matejkę, któ-
rego obrazy na podstawie umowy dokumentował w latach 1864-1874 Rzewuski,
a od 1875 roku Szubert. Również na podstawie umowy Rzewuski fotografował
prace Juliusza Kossaka103. Inni polscy artyści (np. Józef Brandt104, Aleksander
Lesser105) w tym czasie także zlecali powielanie swoich dzieł, jednak nie wiadomo,
100 Są to zdjęcia obrazów: Widok z prezbiterium (tronu biskupiego) na kaplicę św. Stanisława, 1875
(odbitki w: ank, sygn. a v/43o; mnk, nr inw. mnk-ix-6o6; kolekcji prywatnej), Wnętrze
katedry na Wawelu, 1877 (odbitka w kolekcji prywatnej), Pożegnanie ks. Marcelego Chmielew-
skiego przez szkołę św. Andrzeja w Krakowie, 1880 (odbitki w: ank, sygn. a v/52; klasztorze
Klarysek w Krakowie [bez sygn.]; kolekcji prywatnej), Wnętrze kaplicy Stefana Batorego na
Wawelu, 1881 (odbitki w: Fototece ihs uj, sygn. ihsuj p 019823; kolekcji prywatnej), Widok
Krakowa, 1867/1881 (odbitka w kolekcji prywatnej).
101 mhk, nr inw. mhk-fsh3ó/ix.
102 Z 1883 r. pochodzi omawiane tu zdjęcie obrazu Widok wnętrza skarbca katedry krakowskiej.
Na trzy miesiące przed śmiercią, w październiku 1884 r. (Spis Obrazów, k. 26v), Świerzyński
ukończył obraz Wnętrze kościoła Mariackiego, sfotografowany przez Szuberta (odbitka z jego
sygnaturą zachowała się w Fototece ihs uj, sygn. ihsuj p 019825, zob. przyp. 8, druga, z ko-
lekcji Andrzeja Piotrowskiego, jest przefotografowana na negatywie w ispan, nr inw. 153954).
Datowanie samego zdjęcia nie jest znane, więc hipotetycznie mogło powstać już po śmierci
malarza.
103 W. Mossakowska, Walery Rzewuski, s. 205, 207.
104 M. Klarecki, Józef Brandt - fotografia w malarstwie, malarstwo w fotografii, w: Ateny nad Izarą:
malarstwo monachijskie. Studia i szkice, Suwałki 2012, s. 280-281; A. Masłowska, Kolekcja foto-
graficzna Józefa Brandta (1841-1915), malarza, w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie,
w: Wielkie i małe historie fotografii, red. D. Jackiewicz, Z. Jurkowlaniec, Warszawa 2013, s. 30.
105 K. Mączewska, Kolekcja fotografii należąca do Aleksandra Lessera (1814-1884), daru rodzin ar-
tysty dla Muzeum Narodowego w Warszawie. Doskonałe medium do studiowania i popularyzacji
Mała pamiąteczka”, czyli o fotografiach obrazów Saturnina Świerzyńskiego...
91
„SALA TRZECIA WYTAWY [!] STAROŻYTNOŚCI W KRAKOWIE 1873 R.” złożonym
wspomnianym wyżej krojem pisma i na tej podstawie jego autorstwo przypisuję
Szubertowi. W sumie takie atrybucje zwiększają liczbę sfotografowanych przez
niego obrazów Świerzyńskiego do dwudziestu czterech (na trzydzieści zdjęć). Z po-
zostałych sześciu jedno, jak już wiadomo, wykonał Biasion, natomiast w przypadku
pięciu dalszych100 autorstwo Szuberta wydaje mi się bardzo prawdopodobne, a za
taką atrybucją po pierwsze przemawia fakt, że nie ma żadnych informacji o innym
fotografie współpracującym ze Świerzyńskim. Po drugie, zdjęcia o pewnym autor-
stwie Szuberta pochodzą zarówno z lat siedemdziesiątych, jak i osiemdziesiątych,
wskazując na ciągłość jego współpracy z malarzem. Po trzecie, cały zespół rozpro-
szonych w różnych zbiorach odbitek jest dość jednorodny wizualnie, co oczywiście
jest jedynie wymagającą ostrożności sugestią o wspólnym autorstwie. Po czwarte
wreszcie - choć jest to również jedynie drobna przesłanka - znane jest zdjęcie sa-
mego Świerzyńskiego, wykonane w ostatnich latach jego życia właśnie u Szuberta101
(il. 1). Do pięciu atrybuowanych w ten sposób Szubertowi zdjęć należy omawiana tu
fotografia obrazu Wnętrze kaplicy Stefana Batorego na Wawelu, która ani na odbitce
z Fototeki, ani na dwóch innych ze zbiorów prywatnych nie ma nazwiska fotografa.
Bez względu na to, czy na pewno wszystkie zdjęcia obrazów Świerzyńskie-
go za jego życia, od 1867 roku, wykonał Szubert, mamy do czynienia z trwającą
kilkanaście lat (tj. co najmniej do 1883 roku, a być może dwa lub trzy lata dłu-
żej102) współpracą malarza z fotografem. Sytuacja, gdy ten sam fotograf przez
pewien okres dokumentował nowo powstałe dzieła danego artysty, była spoty-
kana zarówno w Zachodniej Europie, jak na ziemiach polskich, choć tu niewąt-
pliwie rzadziej. Jako najlepszy polski przykład wskazać należy Jana Matejkę, któ-
rego obrazy na podstawie umowy dokumentował w latach 1864-1874 Rzewuski,
a od 1875 roku Szubert. Również na podstawie umowy Rzewuski fotografował
prace Juliusza Kossaka103. Inni polscy artyści (np. Józef Brandt104, Aleksander
Lesser105) w tym czasie także zlecali powielanie swoich dzieł, jednak nie wiadomo,
100 Są to zdjęcia obrazów: Widok z prezbiterium (tronu biskupiego) na kaplicę św. Stanisława, 1875
(odbitki w: ank, sygn. a v/43o; mnk, nr inw. mnk-ix-6o6; kolekcji prywatnej), Wnętrze
katedry na Wawelu, 1877 (odbitka w kolekcji prywatnej), Pożegnanie ks. Marcelego Chmielew-
skiego przez szkołę św. Andrzeja w Krakowie, 1880 (odbitki w: ank, sygn. a v/52; klasztorze
Klarysek w Krakowie [bez sygn.]; kolekcji prywatnej), Wnętrze kaplicy Stefana Batorego na
Wawelu, 1881 (odbitki w: Fototece ihs uj, sygn. ihsuj p 019823; kolekcji prywatnej), Widok
Krakowa, 1867/1881 (odbitka w kolekcji prywatnej).
101 mhk, nr inw. mhk-fsh3ó/ix.
102 Z 1883 r. pochodzi omawiane tu zdjęcie obrazu Widok wnętrza skarbca katedry krakowskiej.
Na trzy miesiące przed śmiercią, w październiku 1884 r. (Spis Obrazów, k. 26v), Świerzyński
ukończył obraz Wnętrze kościoła Mariackiego, sfotografowany przez Szuberta (odbitka z jego
sygnaturą zachowała się w Fototece ihs uj, sygn. ihsuj p 019825, zob. przyp. 8, druga, z ko-
lekcji Andrzeja Piotrowskiego, jest przefotografowana na negatywie w ispan, nr inw. 153954).
Datowanie samego zdjęcia nie jest znane, więc hipotetycznie mogło powstać już po śmierci
malarza.
103 W. Mossakowska, Walery Rzewuski, s. 205, 207.
104 M. Klarecki, Józef Brandt - fotografia w malarstwie, malarstwo w fotografii, w: Ateny nad Izarą:
malarstwo monachijskie. Studia i szkice, Suwałki 2012, s. 280-281; A. Masłowska, Kolekcja foto-
graficzna Józefa Brandta (1841-1915), malarza, w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie,
w: Wielkie i małe historie fotografii, red. D. Jackiewicz, Z. Jurkowlaniec, Warszawa 2013, s. 30.
105 K. Mączewska, Kolekcja fotografii należąca do Aleksandra Lessera (1814-1884), daru rodzin ar-
tysty dla Muzeum Narodowego w Warszawie. Doskonałe medium do studiowania i popularyzacji
Mała pamiąteczka”, czyli o fotografiach obrazów Saturnina Świerzyńskiego...
91