DOI Artikel:
Staniszewska, Maria Kazimiera: Vidi coelum novum et terram novam: treści ideowe i geneza form kaplicy Matki Boskiej Karmelitańskiej we Frydmanie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.41992#0015
Wezwanie maryjne wpisywało się zresztą doskonale w kolejne działania węgier-
skiego Kościoła katolickiego. Jak podaje Marian Zervan, ustanowienie kolejnych
uroczystości wiązało się z bieżącą polityką europejską: święta Imienia Najświętszej
Marii Panny i Matki Bożej od Wykupu Niewolników upamiętniać miały odsiecz
wiedeńską 1683 r., a Matki Bożej Zwycięskiej - wygraną Eugeniusza Sabaudzkiego
nad Turkami pod Petrowaradynem w 1716 r. W 1726 r. ogólnokościelnym świę-
tem został dzień Matki Bożej Karmelitańskiej, a rok później - Siedmiobolesnej33.
W propagowanie religijności maryjnej chętnie angażowali się Habsburgowie, którzy
widzieli w koncepcji Regnum Marianum (kreowaniu Marii na patronkę Królestwa
Węgierskiego) szansę na konsolidację kraju. Jednocześnie szlachta węgierska, znając
ograniczenia stawiane przez króla protestantom, widziała w zwrocie ku katolickiej
dewocji szansę większej autonomii. Najważniejsze sanktuaria Węgier wymienio-
ne zostały w książce Atlas Marianus Guilielmusa Gumppenberga (Paryż 1655,
1675) oraz w dziełach palatyna Pala Esterhazyego wydawanych w Trnawie w latach
90. XVII w.34 Miejsca te związane były z cudownymi przedstawieniami, często
kopiami znanych w całej Europie wizerunków, gromadziły licznych pielgrzymów
i - nierzadko w następstwie zniszczeń - uzyskiwały w XVIII w. nowe wyposażenie35.
Wybitnie kontrreformacyjnym działaniem proboszcza Lorencsa było też propago-
wanie religijności brackiej36. Frydmańskie Congregatio Scapularis zostało powołane do
życia w Rzymie w r757 r. przez prepozyta generalnego karmelitów bosych, o. Benignusa
od Jezusa, i utrzymywało się ze składek członkowskich. Bractwa były zobowiązane
do ufundowania ołtarza, dlatego w jednej z nowych nastaw nawy został umieszczony
wizerunek Matki Boskiej Szkaplerznej. Początkowo to on służył kultowi Matki Boskiej
Karmelitańskiej, ale prawdopodobnie wraz z ożywieniem ruchu pielgrzymkowego
konieczne było wzniesienie kaplicy37. Wspólnota została zlikwidowana w 1784 r.
w ramach reform józefińskich, ale po pewnym czasie wznowiła działalność38.
Wybór maryjnego wezwania kaplic we Frydmanie i Niedzicy, tworzenie Bractwa
Szkaplerznego i propagowanie kultu licznych relikwii przez Lorencsa zdaje się być
próbą dobitnego potwierdzeniem katolicyzmu tych terenów. We wcześniejszej
parafii ów duchowny jedynie rozwinął praktyki dewocyjne związane z cudowną
Pietą, czczoną w tym kościele od XV w.39 Działania we Frydmanie, takie jak wspie-
ranie bractwa religijnego i wzniesienie kaplicy, świadczyć mogą o dość ambitnych
planach stworzenia lokalnego sanktuarium - mimo prowincjonalnego położenia
wymagającego odpowiedniej oprawy artystycznej.
33 M. Zervan, Regnum Marianum a barokova zbożnost, w: Barok. Dejiny slovenskeho vytvarneho
umenia, red. B. Havelska, I. Rusina, Bratislava 1998, s. 38.
34 Ibidem, s. 38-39; por. L. Makkai, Habsburg Absolutism and Hungary (1711-1790), w: A History of
Hungary, red. E. Pamlenyi, tłum. zbiorowe, London-Wellingborough 1975, s. 188.
35 K. Chmelinova, Miesto zazrakov. Premeny barokoveho oltara, Bratislava 2005, s. 49; I. Rusina,
Wallfahrtsort Marianka (Mariatal), w: Barock in der Slovakei, red. J. Medvecky, tłum. J.T. Stahl,
Bratislava 1992, s. 57-59.
36 R Ferko, Wątki karmelitańskie w kościele pw. św. Stanisława, biskupa i męczennika, we Frydmanie
na Spiszu, w: Z dziejów Frydmana, s. 89. Autor podkreśla, że rok prezenty Lorencsa na parafię
był jednocześnie pięćsetną rocznicą wizji karmelity Szymona Stocka, w wyniku której powstał
kult Matki Boskiej Szkaplerznej.
37 Ibidem, s. 90,92.
38 T.M. Trajdos, Parafia i życie religijne, s. 35; R Ferko, Wątki karmelitańskie, s. 91; wywiad własny
z proboszczem L. Węgrzynem (18 V 2013).
39 T.M. Trajdos, Kult publiczny, s. 18,36.
1/idi coelum novum et terram novam
15
skiego Kościoła katolickiego. Jak podaje Marian Zervan, ustanowienie kolejnych
uroczystości wiązało się z bieżącą polityką europejską: święta Imienia Najświętszej
Marii Panny i Matki Bożej od Wykupu Niewolników upamiętniać miały odsiecz
wiedeńską 1683 r., a Matki Bożej Zwycięskiej - wygraną Eugeniusza Sabaudzkiego
nad Turkami pod Petrowaradynem w 1716 r. W 1726 r. ogólnokościelnym świę-
tem został dzień Matki Bożej Karmelitańskiej, a rok później - Siedmiobolesnej33.
W propagowanie religijności maryjnej chętnie angażowali się Habsburgowie, którzy
widzieli w koncepcji Regnum Marianum (kreowaniu Marii na patronkę Królestwa
Węgierskiego) szansę na konsolidację kraju. Jednocześnie szlachta węgierska, znając
ograniczenia stawiane przez króla protestantom, widziała w zwrocie ku katolickiej
dewocji szansę większej autonomii. Najważniejsze sanktuaria Węgier wymienio-
ne zostały w książce Atlas Marianus Guilielmusa Gumppenberga (Paryż 1655,
1675) oraz w dziełach palatyna Pala Esterhazyego wydawanych w Trnawie w latach
90. XVII w.34 Miejsca te związane były z cudownymi przedstawieniami, często
kopiami znanych w całej Europie wizerunków, gromadziły licznych pielgrzymów
i - nierzadko w następstwie zniszczeń - uzyskiwały w XVIII w. nowe wyposażenie35.
Wybitnie kontrreformacyjnym działaniem proboszcza Lorencsa było też propago-
wanie religijności brackiej36. Frydmańskie Congregatio Scapularis zostało powołane do
życia w Rzymie w r757 r. przez prepozyta generalnego karmelitów bosych, o. Benignusa
od Jezusa, i utrzymywało się ze składek członkowskich. Bractwa były zobowiązane
do ufundowania ołtarza, dlatego w jednej z nowych nastaw nawy został umieszczony
wizerunek Matki Boskiej Szkaplerznej. Początkowo to on służył kultowi Matki Boskiej
Karmelitańskiej, ale prawdopodobnie wraz z ożywieniem ruchu pielgrzymkowego
konieczne było wzniesienie kaplicy37. Wspólnota została zlikwidowana w 1784 r.
w ramach reform józefińskich, ale po pewnym czasie wznowiła działalność38.
Wybór maryjnego wezwania kaplic we Frydmanie i Niedzicy, tworzenie Bractwa
Szkaplerznego i propagowanie kultu licznych relikwii przez Lorencsa zdaje się być
próbą dobitnego potwierdzeniem katolicyzmu tych terenów. We wcześniejszej
parafii ów duchowny jedynie rozwinął praktyki dewocyjne związane z cudowną
Pietą, czczoną w tym kościele od XV w.39 Działania we Frydmanie, takie jak wspie-
ranie bractwa religijnego i wzniesienie kaplicy, świadczyć mogą o dość ambitnych
planach stworzenia lokalnego sanktuarium - mimo prowincjonalnego położenia
wymagającego odpowiedniej oprawy artystycznej.
33 M. Zervan, Regnum Marianum a barokova zbożnost, w: Barok. Dejiny slovenskeho vytvarneho
umenia, red. B. Havelska, I. Rusina, Bratislava 1998, s. 38.
34 Ibidem, s. 38-39; por. L. Makkai, Habsburg Absolutism and Hungary (1711-1790), w: A History of
Hungary, red. E. Pamlenyi, tłum. zbiorowe, London-Wellingborough 1975, s. 188.
35 K. Chmelinova, Miesto zazrakov. Premeny barokoveho oltara, Bratislava 2005, s. 49; I. Rusina,
Wallfahrtsort Marianka (Mariatal), w: Barock in der Slovakei, red. J. Medvecky, tłum. J.T. Stahl,
Bratislava 1992, s. 57-59.
36 R Ferko, Wątki karmelitańskie w kościele pw. św. Stanisława, biskupa i męczennika, we Frydmanie
na Spiszu, w: Z dziejów Frydmana, s. 89. Autor podkreśla, że rok prezenty Lorencsa na parafię
był jednocześnie pięćsetną rocznicą wizji karmelity Szymona Stocka, w wyniku której powstał
kult Matki Boskiej Szkaplerznej.
37 Ibidem, s. 90,92.
38 T.M. Trajdos, Parafia i życie religijne, s. 35; R Ferko, Wątki karmelitańskie, s. 91; wywiad własny
z proboszczem L. Węgrzynem (18 V 2013).
39 T.M. Trajdos, Kult publiczny, s. 18,36.
1/idi coelum novum et terram novam
15