Modus: Prace z historii sztuki (17.2017)

Jednym z wczesnych nowożytnych przykła-
dów może być kaplica Sykstusa V przy koście-
le Santa Maria Maggiore, założona na rzucie
krzyża greckiego. Łączyła funkcje mauzoleum
i miejsca przechowywania relikwii. Wzniesiona
w latach 1585-1589 według projektu Domenica
Fontany na zlecenie kardynała Felice Perettiego
(wybranego wkrótce po rozpoczęciu prac na pa-
pieża) na miejscu szeregu stosunkowo niewiel-
kich kaplic, budowla pomieściła pochodzące
z nich przedmioty kultu. Cappellatte w ramio-
nach greckiego krzyża zajęły relikwie świętego
Hieronima oraz Świętych Młodzianków, naj-
większe znaczenie miały jednak umieszczone
pośrodku pozostałości żłóbka Chrystusa. Były
one czczone w bazylice od VII w., od początku
XIII w. w nowej kaplicy, a od końca tego stu-
lecia w otoczeniu rzeźbiarskiej grupy Adoracji
Dzieciątka autorstwa Arnolfa di Cambio42. Co
więcej, Presepio, „Betlejem w Rzymie”, zostało
za Sykstusa V przeniesione w całości pod cen-
tralną część posadzki nowej budowli. Dostęp
do dawnej kaplicy żłóbka umożliwiły schody,
a jej górna partia stała się podstawą nowego ołtarza. Takie rozwiązanie umożliwiało
z jednej strony pomieszczenie większej liczby wiernych i lepszą widoczność celebran-
sa (nie bez znaczenia w kaplicy, gdzie papież sprawował msze bożonarodzeniowe),
a z drugiej podkreślało - przez nawiązanie do formy konfesji - starodawność samej
relikwii i jej kultu w bazylice Matki Boskiej Większej43.
Ołtarz kaplicy Sykstyńskiej uzupełniony został w latach 1587-1589 o taberna-
kulum w formie dwukondygnacyjnego tempietta, posadowionego na ramionach
czterech wielkich aniołów (ii. 14). Jego dekorację stanowią figury proroków i świę-
tych (m.in. Mojżesza, Eliasza, Piotra, Pawła, Andrzeja) oraz reliefy ukazujące sceny
nowotestamentowe (od Ostatniej Wieczerzy do Zmartwychwstania Chrystusa).
Steven F. Ostrów wskazuje na liczne pisma teologiczne, przedstawiające euchary-
styczną interpretację sceny Narodzenia Chrystusa, niezwykle wyraźną w fundacji
Sykstusa V; bliskość tabernakulum i kaplicy żłóbka stanowiła również nawiązanie
do zwyczaju kładzenia konsekrowanej hostii na relikwiach podczas bożonarodze-
niowych papieskich mszy w Santa Maria Maggiore44.
Tworzenie centralnej przestrzeni dla ołtarza można dostrzec w miejscu prze-
chowywania innej kluczowej dla Kościoła pamiątki - w kaplicy Świętego Całunu,
wzniesionej w latach 1667-1698 przy katedrze w Turynie45. Jak wykazuje John

14. Ołtarz i tabernakulum
w kaplicy Sykstyńskiej,
Santa Maria Maggiore
w Rzymie. Fot. Piotr Krasny

42 S.F. Ostrów, Art and Spirituality in Counter-Reformation Romę. The Sistine and Pauline Chapels
in Santa Maria Maggiore, Cambridge 1996, s. 22-26,40.
43 Ibidem, s. 30-33.
44 Ibidem, s. 47-49, 299. Wymienione zostały kazanie De Natalis Salvatoris Teodotusa z Ankyry,
listy św. Hieronima i Expositium in evangelium lucae Walafrida Strabo.
45 J.B. Scott, Architecture for the Shrond. Relic and Ritual in Turin, Chicago-London 2003, s. 12; por.
A. Legner, Reliąuien in Kunst und Kult. Zwischen Antike und Aufklarung, Darmstadt 1995, s. 78.

Vidi coelum novum et terrom novam

17