Modus: Prace z historii sztuki (17.2017)

15. Jean-Louis Daudet,
rycina przedstawiająca oł-
tarz relikwiarzowy z kaplicy
Świętego Całunu w Turynie,
1737 (fragment). Fot. Maria
Kazimiera Staniszewska

Beldon Scott, funkcją nowej, założonej na rzucie koła
kaplicy autorstwa Guarino Guariniego, poza przecho-
wywaniem jednej z najważniejszych dla chrześcijaństwa
relikwii46 było w znacznym stopniu budowanie prestiżu
i (za Emilem Durkheimem) sakralizacja władzy książąt
Sabaudii, do których od XV w. należał Całun. Główne
dynastie Europy były na ogół związane z jakąś relikwią,
żadna jednak, jak podaje badacz, nie była „utożsamiona
wyłącznie z pojedynczą nad-relikwią [super-relic] tak,
jak książęta sabaudzcy” (tłum. M.K.S.)47. Ponadto, we-
dług Scotta, ze względu na bliskość Genewy, ważnego
protestanckiego ośrodka, i stałe zagrożenie jednolitości
religijnej Piemontu ze strony skupionych na prowincji
waldensów, kreowali się oni na obrońców wiary, więc
kult Całunu, będącego palladium dynastii, stanowił ele-
ment konsolidujący państwo48. Jego publiczne wystawie-
nia uświetniały ceremonie zaślubin członków dynastii
i wizyty obcych władców - w samym XVIII stuleciu
ślub Karola Emanuela III i Elżbiety Teresy Lotaryńskiej
(1737), pobyty elektora bawarskiego (1738) czy cesarza Józefa II (1769) - a liczne
ryciny dokumentowały i podkreślały żywy udział rodu książęcego w kulcie relik-
wii49. Analizując kompozycję, badacz wskazuje scenograficzny aspekt rozwiązania
zaproponowanego przez Guariniego: położona na osi katedry kaplica, częściowo
widoczna ponad głównym ołtarzem, skupiała uwagę wchodzącego do katedry widza.
Dodatkowym monumentalizującym elementem było znaczne wyniesienie jej nad
posadzkę kościoła, tak by była osiągalna dla pielgrzyma jedynie dzięki dwóm dłu-
gim klatkom schodowym50. Ucieczkę przestrzeni kontynuowała w samym wnętrzu
kaplicy słynna, pnąca się ku górze kopuła o skomplikowanej strukturze i dekoracji.
Zwieńczenie relikwiarza zaprojektowanego przez Antonia Bertolego (ale prawdo-
podobnie nie bez wpływu projektów Guariniego) współgrać miało z architekturą
kaplicy, tworząc bel composto51.
Ten ołtarz-relikwiarz, złożony z kilku prostopadłościennych członów wyraźnie
wyodrębnionych gzymsami, charakteryzował się tektoniczną strukturą, urozmai-
coną dopiero w partii zwieńczenia zbiegającymi się wolutami wspierającymi krzyż
w glorii promienistej, a także rozciągającymi się od zamykającego belkowania
ramionami, na których zawieszono kadzielnice (ił. 15). Zamknięty wewnątrz Ca-
łun Chrystusa nie był na co dzień dostępny każdemu wiernemu odwiedzającemu
katedrę. Kaplica projektu Guariniego w swoim pierwotnym kształcie (przez 131

46 Której, z powodu jego „eucharystycznego znaczenia” (śladów Krwi Chrystusa), należna była cześć
oddawana Bogu, latria, a nie odnosząca się do Marii, świętych i relikwii dulia, por. J.B. Scott,
Architecture for the Shroud, s. 12; A. Legner, Reliąuien in Kunst und Kult, s. 78.
47 J.B. Scott, Architecture for the Shroud, Chicago-London 2003, s. 5.
48 Ibidem, s. 221.
49 Ibidem, s. 259; idem, Seeing the Shroud: Guarims Reliąuary Chapel in Turin and the Ostension of
Dynastie Relic, w: Italian Baroąue Art, red. S.M. Dixon, Malden 2008, s. 226-227.
50 Idem, Seeing the Shroud: Guarims Reliąuary Chapel in Turin and the Ostension of Dynastie Relic,
„The Art Bulletin”, 77,1995, s. 610.
51 J.B. Scott, Architecture for the Shroud, s. 221.

18

ARTYKUŁY

Maria Kazimiera Staniszewska