DOI Artikel:
Staniszewska, Maria Kazimiera: Vidi coelum novum et terram novam: treści ideowe i geneza form kaplicy Matki Boskiej Karmelitańskiej we Frydmanie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.41992#0019
lat od ukończenia wystroju do oddzielenia jej od prezbiterium drzwiami) była
miejscem zaledwie 15 wystawień tej relikwii52. Przy czym wydarzenia te często
wchodziły w przestrzeń publiczną, dodatkowo podkreślając typową dla życia re-
ligijnego w Turynie identyfikację kultu z władzą. Przez większość czasu Całun,
złożony w zakratowanym relikwiarzu w dobrze widocznej, górnej partii ołtarza, ale
jednocześnie ukryty, wywoływać mógł u widza wrażenie tajemniczości, wynikające
z napięcia między tym, co niby dostrzegalne, a jednak niewidoczne53.
Umieszczenie relikwii w dostępnym z kilku stron retabulum, pozwalające
usprawnić ruch pielgrzymów, a przede wszystkim podkreślić rangę obdarzanych
szczególnym kultem partykuł, znalazło zastosowanie w innych częściach Europy.
Szczególnym przypadkiem są kolejne wersje nagrobka Jana Nepomucena w katedrze
św. Wita (obecnie świętych Wita, Wacława i Wojciecha) w Pradze. Tło dla nich sta-
nowią, nasilone po zwycięstwie Ligi Katolickiej nad czeskimi protestantami w bitwie
pod Białą Górą, starania o wyniesienie na ołtarze słynnego spowiednika. W XVII w.
ten nieoficjalny kult, jak pisze Vit Vlnas, „rehabilitował Czechy w oczach katolickiej
Europy” (tłum. M.K.S.) i propagowany był przez niektórych cesarzy oraz - przede
wszystkim - kanoników praskiej katedry i czeskich jezuitów54. Rycina Andreasa
Matthiasa Wolfganga ukazuje imponującą strukturę, wzniesioną w obejściu katedry
w latach 1689-1694. Otaczała ona upamiętniającą pochówek Jana Nepomucena płytę,
wcześniej ogrodzoną ozdobną kratą55. Nowa marmurowa balustrada założona była
na rzucie prostokąta, a jej sześć postumentów zdobiły alegoryczne figury Wiary,
Nadziei, Miłości, Męstwa, Milczenia oraz Pobożności lub Bojaźni Bożej. Oparta
na nich ażurowa kopuła, zdobiona figurami aniołków i girlandami, zwieńczona
była koroną, na której umieszczono rzeźbę Jana Nepomucena adorującego krzyż.
Na znajdującym się poniżej nagrobku ustawiono, jak można zobaczyć na rycinie
Wolfganga, tzw. świecznik jerozolimski, przekazany katedrze w 1162 r. przez Wła-
dysława II, a w 1641 r. wzbogacony z inicjatywy Leopolda Wilhelma Habsburga
(arcyksięcia i arcybiskupa wrocławskiego) o przedstawienia patronów Czech. Msze
sprawowane były przy przyległym do krótszego boku balustrady ołtarzu56.
W trakcie procesu beatyfikacyjnego, po otwarciu grobu Jana Nepomucena, płyta
przeniesiona została do znajdującej się w obejściu kaplicy św. Wojciecha, gdzie przed
1725 r. wzniesiono za zgodą Benedykta XIII i z fundacji przedstawicieli czeskich rodów
szlacheckich nowy ołtarz-nagrobek (udokumentowany na rycinach Marka Mullera,
J.-A. Mansfelda z 1729 r. i anonimowej z 1725 r.), ważniejszy dla niniejszych rozważań.
Tak jak poprzedni, opisywany był on jako castrum gloriae męczennika i cechował się
bardzo zbliżoną kompozycją, łącznie z zastosowaniem rzeźb alegorycznych. Balustrada
otaczała umieszczony na wysokim cokole szklany sarkofag, a retabula o ornamentyce
regencyjnej, wzniesione przy krótszych bokach, wspierały baldachim z figurą ówczesne-
go błogosławionego w otoczeniu aniołów57. Ważne świadectwo stanowi dość niedbały
gdy idzie o ukazanie przestrzeni widok dzieła z 1729 r., na którym przedstawiono księży
sprawujących mszę równocześnie przy obu ołtarzach.
52 Idem, Seeing the Shroud, 2008, s. 227; idem, Architecture for the Shroud, s. 220.
53 A. Legner, Reliąuien in Kunst und Kult, s. 261,263.
54 V. Vlnas, Jan Nepomucky. Ćeska legenda, Praha 1993, s. 74-76,81,84-86,98,101-104.
55 F. Matsche, Nahrobek sv. Jana Nepomuckeho v prażskem chramu sv. VIta jako sakralnipamatka,
w: Svaty Jan Nepomucky 1393-1993, red. J. Kybalova, Praha-Miinchen 1993, s. 46.
56 F. Matsche, Nahrobek sv. Jana Nepomuckeho, s. 49-50; V. Vlnas, Jan Nepomucky, s. 76.
57 F. Matsche, Nahrobek sv. Jana Nepomuckeho, s. 51-53.
Vidi coelum novum et terrom novom
19
miejscem zaledwie 15 wystawień tej relikwii52. Przy czym wydarzenia te często
wchodziły w przestrzeń publiczną, dodatkowo podkreślając typową dla życia re-
ligijnego w Turynie identyfikację kultu z władzą. Przez większość czasu Całun,
złożony w zakratowanym relikwiarzu w dobrze widocznej, górnej partii ołtarza, ale
jednocześnie ukryty, wywoływać mógł u widza wrażenie tajemniczości, wynikające
z napięcia między tym, co niby dostrzegalne, a jednak niewidoczne53.
Umieszczenie relikwii w dostępnym z kilku stron retabulum, pozwalające
usprawnić ruch pielgrzymów, a przede wszystkim podkreślić rangę obdarzanych
szczególnym kultem partykuł, znalazło zastosowanie w innych częściach Europy.
Szczególnym przypadkiem są kolejne wersje nagrobka Jana Nepomucena w katedrze
św. Wita (obecnie świętych Wita, Wacława i Wojciecha) w Pradze. Tło dla nich sta-
nowią, nasilone po zwycięstwie Ligi Katolickiej nad czeskimi protestantami w bitwie
pod Białą Górą, starania o wyniesienie na ołtarze słynnego spowiednika. W XVII w.
ten nieoficjalny kult, jak pisze Vit Vlnas, „rehabilitował Czechy w oczach katolickiej
Europy” (tłum. M.K.S.) i propagowany był przez niektórych cesarzy oraz - przede
wszystkim - kanoników praskiej katedry i czeskich jezuitów54. Rycina Andreasa
Matthiasa Wolfganga ukazuje imponującą strukturę, wzniesioną w obejściu katedry
w latach 1689-1694. Otaczała ona upamiętniającą pochówek Jana Nepomucena płytę,
wcześniej ogrodzoną ozdobną kratą55. Nowa marmurowa balustrada założona była
na rzucie prostokąta, a jej sześć postumentów zdobiły alegoryczne figury Wiary,
Nadziei, Miłości, Męstwa, Milczenia oraz Pobożności lub Bojaźni Bożej. Oparta
na nich ażurowa kopuła, zdobiona figurami aniołków i girlandami, zwieńczona
była koroną, na której umieszczono rzeźbę Jana Nepomucena adorującego krzyż.
Na znajdującym się poniżej nagrobku ustawiono, jak można zobaczyć na rycinie
Wolfganga, tzw. świecznik jerozolimski, przekazany katedrze w 1162 r. przez Wła-
dysława II, a w 1641 r. wzbogacony z inicjatywy Leopolda Wilhelma Habsburga
(arcyksięcia i arcybiskupa wrocławskiego) o przedstawienia patronów Czech. Msze
sprawowane były przy przyległym do krótszego boku balustrady ołtarzu56.
W trakcie procesu beatyfikacyjnego, po otwarciu grobu Jana Nepomucena, płyta
przeniesiona została do znajdującej się w obejściu kaplicy św. Wojciecha, gdzie przed
1725 r. wzniesiono za zgodą Benedykta XIII i z fundacji przedstawicieli czeskich rodów
szlacheckich nowy ołtarz-nagrobek (udokumentowany na rycinach Marka Mullera,
J.-A. Mansfelda z 1729 r. i anonimowej z 1725 r.), ważniejszy dla niniejszych rozważań.
Tak jak poprzedni, opisywany był on jako castrum gloriae męczennika i cechował się
bardzo zbliżoną kompozycją, łącznie z zastosowaniem rzeźb alegorycznych. Balustrada
otaczała umieszczony na wysokim cokole szklany sarkofag, a retabula o ornamentyce
regencyjnej, wzniesione przy krótszych bokach, wspierały baldachim z figurą ówczesne-
go błogosławionego w otoczeniu aniołów57. Ważne świadectwo stanowi dość niedbały
gdy idzie o ukazanie przestrzeni widok dzieła z 1729 r., na którym przedstawiono księży
sprawujących mszę równocześnie przy obu ołtarzach.
52 Idem, Seeing the Shroud, 2008, s. 227; idem, Architecture for the Shroud, s. 220.
53 A. Legner, Reliąuien in Kunst und Kult, s. 261,263.
54 V. Vlnas, Jan Nepomucky. Ćeska legenda, Praha 1993, s. 74-76,81,84-86,98,101-104.
55 F. Matsche, Nahrobek sv. Jana Nepomuckeho v prażskem chramu sv. VIta jako sakralnipamatka,
w: Svaty Jan Nepomucky 1393-1993, red. J. Kybalova, Praha-Miinchen 1993, s. 46.
56 F. Matsche, Nahrobek sv. Jana Nepomuckeho, s. 49-50; V. Vlnas, Jan Nepomucky, s. 76.
57 F. Matsche, Nahrobek sv. Jana Nepomuckeho, s. 51-53.
Vidi coelum novum et terrom novom
19