Modus: Prace z historii sztuki (17.2017)

16. Antonio Corradini,
autorska replika modelu
nagrobka św. Jana Nepo-
mucena dla katedry
św. Wita w Pradze, Skarbiec
Katedralny w Pasawie.
Fot. Piotr Krasny

postaci sugeruje tylko jeden głów-
ny widok dzieła58. Balustrada
o skomplikowanym, wklęsło-wy-
pukłym rzucie, służąca jako klęcz-
nik w czasie masowych komunii,
dodana została w 1746 r.59 Taki
preferowany widok w przypadku
wolnostojącego niearchitekto-
nicznego ołtarza relikwiarzowego przywodzić może na myśl nagrobek-retabulum
w kaplicy św. Jacka przy krakowskim kościele Dominikanów, łączony nierzadko
w literaturze z praską realizacją60.
Interesującym przykładem adaptacji w Europie Środkowej typu ołtarza niear-
chitektonicznego jest ten w fundowanym przez Stanisława Herakliusza Lubomir-
skiego kościele Bernardynów, wzniesionym w latach 1686-1689 według projek-
tu Tylmana van Gameren i pod kierunkiem Isidora Tomassa Affaity młodszego
na podwarszawskim Czerniakowie61. W połączonym z nawą na rzucie krzyża

Pomnik ten został w latach 30.
XVIII w. zastąpiony następnym,
fundacją cesarza Karola VI, pro-
jektowaną przez Josefa Emanuela
Fischera von Erlach i wykonaną
przez Antonia Corradiniego i Jo-
sefa Wiirtha (ił. 16). Ołtarz, złożo-
ny z umieszczonego na wysokim
cokole z mensami w krótszych
bokach, podtrzymywanego przez
anioły sarkofagu z klęczącą po-
stacią świętego, mimo wysokiego
poziomu wykonania nie ma tak
złożonego programu ikonogra-
ficznego jak poprzednie, a - co
zaznacza Franz Matsche - układ

58 Ibidem, s. 54-56.
59 Ibidem, s. 58.
60 Krakowski ołtarz z przełomu XVII i XVIII w., łączony z Baltazarem Fontaną, postrzegany był jako
przykład oddziaływania dzieła Fischera von Erlach (w artykule Olgierda Zagórowskiego, w którym
został atrybuowany Antoniemu Frączkiewiczowi) lub paralela dla niego (przez Mariusza Karpo-
wicza), por. K. Brzezina-Scheuerer, Z dziejów barokowego ołtarza św. Jacka w kościele Dominikanów
w Krakowie, w: Sztuka w kręgu krakowskich dominikanów, red. A. Markiewicz, M. Szyma, M. Walczak,
Kraków 2013 (- Studia Dominikańskiego Instytutu Historycznego w Krakowie, 13), s. 671-673.
61 S. Mossakowski, Tylman z Gameren (1632-1/06). Twórczość architektoniczna wPolsce, Warszawa-
-Monachium-Berlin 2012, s. 144-145; K. Guttmejer, Kościół Bernardynów pod wezwaniem Świę-
tego Antoniego z Padwy na Czerniakowie w Warszawie, w: Kościół Bernardynów na Czerniakowie.
Dzieła, artyści i projekty Tylmana z Gameren, red. K. Guttmejer, Warszawa 2013, s. 10. Warto przy
okazji przypomnieć o sprawowaniu przez Stanisława Herakliusza Lubomirskiego urzędu staro-
sty spiskiego, jakkolwiek na tym obszarze nie prowadził ożywionej działalności fundatorskiej.
Wśród jego bogatej twórczości literackiej wymienić można jednak traktat Informacyjapotrzebna
bardzo Rzeczypospolitej 16/1 o prawie własnym i dziedzicznym, która ma Rzeczpospolita do Spiszą
i części ziemi węgierskiej przeciwko pretensyjom cesarza JM, tudzież jako wiele Rzeczypospolitej
należy na utrzymaniu tego kraju.

20

ARTYKUŁY

Maria Kazimiera Staniszewska