Modus: Prace z historii sztuki (17.2017)

ARTYKUŁY

Maria Kazimiera Staniszewska

18. Ołtarz z cudownym
źródłem w kościele
pielgrzymkowym w Maria
Brunnlein koło Wemding.
Fot. Piotr Krasny
19. Fragment ołtarza
Czternastu Wspomożycieli
w kościele pielgrzymkowym
w Vierzehnheiligen.
Fot. Piotr Krasny

oprawa cudownego źródła (ii. 18). Mimo kompozycyjnego zrównoważenia obu
stron, w tych strukturach brak jednak charakterystycznej dla spiskiego retabulum
identyczności formy i liturgicznej funkcji każdego z lic.
Jak zatem można zauważyć, pewną paralelę dla kaplicy karmelitańskiej sta-
nowią nie tylko nastawy relikwiarzowe. Już Białostocki wspominał o „najwspa-
nialszej analogii” dzieła z Frydmana - Gnadenaltar w pielgrzymkowej świątyni
w Vierzehnheiligen (wznoszonej między 1743 a 1772 r. według projektu Baltaza-
ra Neumanna), upamiętniającej miejsce cudownych objawień (ii. 19)67. Łączone
z Johannem Jakobem Michaelem Kuchelem, nadwornym architektem biskupa
Bambergu68, ustawienie niearchitektonicznego ołtarza pośrodku świątyni może
kojarzyć się z kaplicą ks. Lorencsa, jest jednak pewna istotna różnica w rozwiązaniu
przestrzeni - retabulum Czternastu Wspomożycieli, chociaż ustawione centralnie,
włączone jest w zespół pozostałych nastaw kościoła w Vierzehnheiligen, gdyż jego
ażurowa struktura pozwala ujrzeć ołtarz główny. Spiskie dzieło, nieznajdujące się
w nawie i widoczne z niej w ograniczonym zakresie, wydaje się bardziej niezależne
od wyposażenia kościoła, przy którym się znajduje.
Zaryzykować można, już na podstawie nawet krótkiego przeglądu, że połączenie
niearchitektonicznej nastawy i regularnej architektury prowadzi do powstania dzieł
o niezwykle indywidualnym charakterze - również ze względu na pobudki (inne niż

67 H. Eckstein, Vierzehnheiligen, Berlin 1939, s. 16-18; J. Białostocki, A. Miłobędzki, Kaplica Matki
Boskiej, s. 113.
68 H. Eckstein, Vierzehnheiligen, s. 32-33; R. Teufel, Zur Entstehung des Gnadenaltars in Vierzehn-
heiligen, „Zeitschrift fur Kunstgeschichte”, 11,1943-1944, z. 1/2, s. 45.