Modus: Prace z historii sztuki (17.2017)

drewniane stojące figurki świętych i proroków”). Poprawną identyfika-
cję postaci uniemożliwiało wtedy zasłonięcie niewielkim dewocyjnym
obrazem jednej ze znajdujących się pod gwiazdą relikwiarzową rzeźb,
przez co tę część ołtarza jego zdaniem zdobi „z jednej strony obraz
Matki B[oskiej] w półfigurze, z drugiej półfigura Boga Ojca”84.
Jak już wyżej wspomniano, o typologicznym wymiarze dekoracji ka-
plicy we Frydmanie pisali głównie Białostocki i Miłobędzki: przedstawie-
nia postaci starotestamentowych (w tym Balaama, Dawida i Salomona)
w dolnych niszach stanowią oparcie dla figur świętych, zgodnie z jeszcze
średniowieczną tradycją85. Śladem myślenia typologicznego miałoby być
także umieszczenie w ołtarzu maryjnym postaci Mojżesza (w półfigurze
po stronie północnej, poniżej gwiazdy) jako prefiguracji Matki Boskiej.
Również ze względu na wezwanie kaplicy autor stwierdza, że jedna z rzeźb
(niestety nie precyzuje, która) przedstawia św. Józefa86. Białostocki przy-
puszczał jedynie, że przy północnym licu ołtarza obok Andrzeja znajduje
się Piotr, kierując się bardziej znaczeniem tego apostoła niż atrybutem
ustawionej tam rzeźby. W późniejszych pracach Adama Jana Błachuta,
Katariny Chmelinovej czy Andrzeja Skorupy będzie to brane za pewnik87.
Niewyjaśnione pozostają motywy wyboru przez Lorencsa czterech
świętych ukazanych w ołtarzu. Na podstawie atrybutów nie można mieć
wątpliwości jedynie co do identyfikacji Jana i Andrzeja. O wątpliwym
rozpoznaniu figury z północnej strony retabulum jako św. Piotra zostało
wspomniane wyżej; trzymany przez postać kij pielgrzymi zakończony
krzyżem i narzucona na ramiona opończa wskazywać mogą raczej na
przedstawienie św. Jakuba Większego (ił. 21), ustawionego w tak ekspo-
nowanym miejscu być może z racji pielgrzymkowego charakteru kaplicy.
Czwartą rzeźbę Błachut i Skorupa interpretują jako św. Bartłomieja88.
W związku z tym jej ustawienie naprzeciw wejścia z nawy do kaplicy
byłoby nawiązaniem przez Lorencsa do wezwania swojej poprzedniej, nie-
dzickiej parafii - tyle tylko, że tej identyfikacji wyraźnie przeczą atrybuty.
Trzymany przez postać topór wskazywałby na Macieja, lecz - co chyba
istotniejsze - u jej stóp dostrzec można (niezbyt subtelnie opracowaną)
postać młodzieńca z piórem i rozwiniętym zwojem, co powinno przy-
wodzić na myśl raczej Mateusza Ewangelistę (ii. 22). Rzeźba ta stanowić
zatem może kontaminację właśnie tych dwóch apostołów. Drugą półfigurę
w zwieńczeniu ołtarza można spróbować zinterpretować jako Aarona, tym
bardziej, że Białostocki wskazuje obecność brata Mojżesza w części przed-
stawień interpretowanych jako prefiguracja Koronacji Marii (np. w de-
koracji malarskiej Rubensa w kościele jezuitów w Antwerpii, 1620)89.

21. Rzeźba apostoła przy
północnym licu ołtarza (Ja-
kub Większy), kaplica Matki
Boskiej Karmelitańskiej
we Frydmanie. Fot. Maria
Kazimiera Staniszewska
22. Jedna z figur południo-
wego lica (św. Mateusz/
św. Maciej), kaplica Matki
Boskiej Karmelitańskiej
we Frydmanie. Fot. Maria
Kazimiera Staniszewska

84 Zabytki sztuki w Polsce, cz. 3, z. 1, s. 53-54.
85 J. Białostocki, A. Miłobędzki, Kaplica Matki Boskiej, s. 114. Białostocki powołuje się w tym miej-
scu na dekoracje portali, ale przykłady znaleźć można też w witrażownictwie, np. w katedrze
w Chartres (choć tu z prorokami łączeni byli tylko Ewangeliści).
86 Ibidem.
87 Ibidem; A.J. Błachut, Problematyka artystyczna, s. 84; A. Skorupa, Zabytkowe kościoły, s. 29;
K. Chmelinova, Nebeska hudba, s. 49.
88 A.J. Błachut, Problematyka artystyczna, s. 84; A. Skorupa, Zabytkowe kościoły, s. 29.
89 J. Białostocki, A. Miłobędzki, Kaplica Matki Boskiej, s. 114-115; J.B. Knipping, Iconography ofthe
Counter Reformation in the Netherlands. Heaven on Earth, Nieuwkoop-Leiden 1974, s. 184-186.

26

ARTYKUŁY

Maria Kazimiera Staniszewska