Modus: Prace z historii sztuki (17.2017)

Ze względu na brak części
atrybutów trudniejsze jest roz-
poznanie świętych ustawionych
w górnych niszach (ii. 23)90. Nie
sprzyja mu także niewielka ilość
dokumentacji fotograficznej ka-
plicy, obejmującej przeważnie
strop i retabulum. Na podsta-
wie jednego ze zdjęć Tadeusza
Przypkowskiego można jednak
przypuszczać, że figura z niszy
drugiej (licząc od południowe-
go wschodu) mogła być w latach
30. XX w. ustawiona w czwar-
tej, naprzeciw wejścia do kaplicy
z kościoła. Na pewno zidentyfiko-
wać można apostołów Szymona
(obecnie właśnie w drugiej niszy,
trzymającego piłę), Judę Tadeusza (w piątej eksedrze, z maczugą w dłoni) i Tomasza
(w siódmej, dzierżącego włócznię). Fotografia zamieszczona w pracy Adama Jana
Błachuta z 1974 r. umożliwia z kolei rozpoznanie postaci (obecnie pozbawionej wi-
docznego na zdjęciu miecza) z niszy pierwszej jako św. Pawła91. Do dłoni świętego
w trzeciej górnej niszy przymocowane są niedbale kamienie, dzięki którym może
on być uznany za Filipa apostoła. Trzymane przez niego atrybuty nie odpowiadają
układowi palców, zostały więc prawdopodobnie dodane wtórnie. Kolejną niejed-
noznaczną postacią jest ta w niszy szóstej, trzymająca księgę i kwiat. Być może to
tę figurę Białostocki wziął za Józefa, jeśli tylko kwiat rozumieć jako bardzo suma-
ryczne przedstawienie lilii? Jeżeli jednak przyjąć, że w niszach górnych kaplicy we
Frydmanie ukazani są apostołowie, to rzeźba ta stanowić mogłaby wizerunek tego
o mniej usankcjonowanej tradycją ikonografii, np. Jakuba Mniejszego.
Problematyczny jest też święty ukazany między Judą Tadeuszem a Filipem,
z krzyżem w dłoni i odciętą głową przy prawym boku. Jeśliby ją potraktować jako
część zdartej skóry, mógłby to być Bartłomiej, ale jest to mało przekonujące. Pozosta-
je wtedy nie do końca satysfakcjonująca (ze względu na niewyróżniający go spośród
reszty strój) możliwość interpretacji tej figury jako Jana Chrzciciela. Ukazanie tego
świętego oraz Pawła w niszach kaplicy oznacza oddalenie od interpretacji górnych
postaci jako dwunastu apostołów znanych z Ewangelii, ale jest to całkiem logiczne
działanie - wybór łatwo rozpoznawalnych, popularnych świętych zamiast mniej zna-
nych uczniów Chrystusa, o niezbyt ugruntowanej ikonografii. W końcu, jak podaje

23. Schemat rozmiesz-
czenia postaci w niszach,
kaplica Matki Boskiej Kar-
melitańskiej we Frydmanie.
Oprać. Maria Kazimiera
Staniszewska
Postaci w układzie
dół - góra
1 Elizeusz - św. Paweł
2 ?-św. Szymon
3 ?-św. Filip (?)
4 Dawid/Salomon -
św. Jan Chrzciciel
5 Salomon/Dawid -
św. Juda Tadeusz
6 Melchizedek (?)-
św. Jakub Mniejszy (?)
Balaam - św. Tomasz

św. Jan Ewangelista
św. Mateusz/
św. Maciej
św. Jakub Większy
św. Andrzej
Mojżesz/Aaron (?)
Aaron (?)/Mojżesz

90 W artykule przyjęta jest numeracja nisz (zarówno górnych, jak i dolnych) w kolejności od
południowego wschodu do południowego zachodu (eksedra pierwsza jest zatem pierwszą
na wschód od wejścia z nawy kościoła do kaplicy, druga i trzecia mieszczą się w narożnikach
ściany wschodniej kaplicy itd.).
91 A.J. Błachut, „Kościół parafialny pod wezwaniem św. Stanisława Szczepanowskiego we Fry-
dmanie na Spiszu. Monografia architektoniczna”, mps, Kraków 1974, s. 84. Pozostałe ilustracje
przedstawiają niestety już tylko ogólne widoki stropu, ołtarza czy słoneczników, które nie uległy
specjalnym zmianom. We fragmencie pracy dotyczącym ikonografii kaplicy brak odniesienia
do tego konkretnego zdjęcia, cytowane są głównie spostrzeżenia z artykułu Białostockiego
i Miłobędzkiego.

I/idi coelum novum et terram novam

27