DOI Artikel:
Staniszewska, Maria Kazimiera: Vidi coelum novum et terram novam: treści ideowe i geneza form kaplicy Matki Boskiej Karmelitańskiej we Frydmanie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.41992#0029
księgi w formie kodeksu; wyjątek stanowi rzeźba (przypuszczalnie) Melchizedeka,
który trzyma oba przedmioty, choć może to wynikać z pomyłki w trakcie którejś
wcześniejszej konserwacji97. Ze względu na jednolity typ fizjonomii trudno ocenić,
czy prorocy są przedstawieni jako starcy (co też pojawiało się w przedstawieniach
typologicznych), może próbowano to zasygnalizować, ukazując ich z - przeważ-
nie - dłuższymi brodami98. Jak zostało stwierdzone powyżej, w kaplicy mogli
nie zostać przedstawieni wszyscy apostołowie, a czterech świętych ukazano bez
ich domniemanych typologicznych poprzedników. Krótka wzmianka w artykule
Białostockiego i stan zachowania inskrypcji w kaplicy nie pozwalają rozstrzygnąć,
w jakim stopniu treść łacińskich napisów umożliwiała identyfikację poszczególnych
przedstawień starotestamentowych. Bezpośrednio z postaciami z dolnych nisz -
Balaamem (dokładniej fragmentem jego proroctwa z Lb 24,17) i Salomonem (jako
legendarnym autorem Pieśni nad Pieśniami, której wers 4,1 występował w jednej
z inskrypcji) - łączyły się zaledwie dwa wynotowane przez tego badacza napisy
z banderol, tyle tylko, że trzymanych przez postacie świętych i aniołów na ołta-
rzu99. Mimo tych nieścisłości jest pewne, że całość prawdopodobnie odnosiła się
do proroctw i prefiguracji osób Chrystusa i Marii, realizując zasadę konkordancji,
ukazującą ciągłość Starego i Nowego Przymierza100.
Pomimo problemów z rozpoznaniem poszczególnych postaci, można pokusić
się o bardziej rozbudowaną analizę treści ideowych101 kaplicy Matki Boskiej Kar-
melitańskiej niż była proponowana przez wcześniejszych badaczy. Jednocześnie
trzeba zaznaczyć, że w dziele tym wyróżnić można kilka wątków.
W przeciwieństwie do programu ikonograficznego frydmańskiej fundacji jej
sepulkralny charakter, choć zaznaczany w większości opracowań, nie był przedmio-
tem szerszych dociekań. Białostocki wspomina krótko o rzucie centralnym jako „od
najdawniejszych czasów” odpowiednim zarówno dla budowli o funkcji grzebalnej,
jak i sakralnej102. Błachut podkreśla, że miejsce pochówku ks. Lorencsa „nie zostało
[...] upamiętnione ani nagrobkiem, ani nawet tablicą epitafijną”, lecz jedyne opisane
w (obecnie zaginionych) księgach parafialnych i było przekazywane w ramach miej-
scowej tradycji103. Poprzez bliskość przechowywanych w ołtarzu relikwii świętych
miejsce spoczynku fundatora stanowi przykład pochówku ad sanctos, który od czasów
wczesnochrześcijańskich gwarantować miał zmarłemu modlitwy odwiedzających
sanktuarium, a przede wszystkim wstawiennictwo świętych u Boga104. Decyzja Lo-
rencsa byłaby więc kontynuacją jego fundacji mszalnych w Niedzicy i Frydmanie105.
97 Por. dekorację stalli w katedrze w Saint-Claude: P. Lacroix, La theme iconographiąues des stalles
de Saint-Claude: apótres etprophetes au credo, et son rayonnement europeen, „Travaux de la Societe
demulation du Jura”, [b.n.], 1989, s. 92.
98 R. Knapiński, Credo Apostolorum, s. 348.
99 J. Białostocki, A. Miłobędzki, Kaplica Matki Boskiej, s. 115.
100 R. Knapiński, Kolegium Apostolskie, s. 134; G. Schiller, Ikonographie der christlichen Kunst, t. 4.1:
Kirche, Giitersloh 1976, s. 136.
101 L. Kalinowski, Treści artystyczne i ideowe Kaplicy Zygmuntowskiej, w: idem, Speculum artis. Treści
dzieła sztuki średniowiecza i renesansu. Warszawa 1989, s. 414-538.
102 J. Białostocki, A. Miłobędzki, Kaplica Matki Boskiej, s. 111.
103 A.J. Błachut, Problematyka artystyczna, s. 85.
104 R.E. Alvis, Hallowed Ground, Contagious Corpses, and the Morał Economy ofthe Graveyard in
Early Nineteenth-Century Prussia, „The Journal of Religion”, 84,2004, s. 236; C.W. Bynum, Ma-
teriał Continuity, Personal Survival, and the Resurrection ofthe Body: A Scholastic Discussion in
Its Medieval and Modern Contexts, „History of Religions”, 30,1990, s. 78.
105 T.M. Trajdos, Parafia i życie religijne, s. 37; idem, Kult publiczny, s. 34.
1/idi coelum novum et terrom novom
29
który trzyma oba przedmioty, choć może to wynikać z pomyłki w trakcie którejś
wcześniejszej konserwacji97. Ze względu na jednolity typ fizjonomii trudno ocenić,
czy prorocy są przedstawieni jako starcy (co też pojawiało się w przedstawieniach
typologicznych), może próbowano to zasygnalizować, ukazując ich z - przeważ-
nie - dłuższymi brodami98. Jak zostało stwierdzone powyżej, w kaplicy mogli
nie zostać przedstawieni wszyscy apostołowie, a czterech świętych ukazano bez
ich domniemanych typologicznych poprzedników. Krótka wzmianka w artykule
Białostockiego i stan zachowania inskrypcji w kaplicy nie pozwalają rozstrzygnąć,
w jakim stopniu treść łacińskich napisów umożliwiała identyfikację poszczególnych
przedstawień starotestamentowych. Bezpośrednio z postaciami z dolnych nisz -
Balaamem (dokładniej fragmentem jego proroctwa z Lb 24,17) i Salomonem (jako
legendarnym autorem Pieśni nad Pieśniami, której wers 4,1 występował w jednej
z inskrypcji) - łączyły się zaledwie dwa wynotowane przez tego badacza napisy
z banderol, tyle tylko, że trzymanych przez postacie świętych i aniołów na ołta-
rzu99. Mimo tych nieścisłości jest pewne, że całość prawdopodobnie odnosiła się
do proroctw i prefiguracji osób Chrystusa i Marii, realizując zasadę konkordancji,
ukazującą ciągłość Starego i Nowego Przymierza100.
Pomimo problemów z rozpoznaniem poszczególnych postaci, można pokusić
się o bardziej rozbudowaną analizę treści ideowych101 kaplicy Matki Boskiej Kar-
melitańskiej niż była proponowana przez wcześniejszych badaczy. Jednocześnie
trzeba zaznaczyć, że w dziele tym wyróżnić można kilka wątków.
W przeciwieństwie do programu ikonograficznego frydmańskiej fundacji jej
sepulkralny charakter, choć zaznaczany w większości opracowań, nie był przedmio-
tem szerszych dociekań. Białostocki wspomina krótko o rzucie centralnym jako „od
najdawniejszych czasów” odpowiednim zarówno dla budowli o funkcji grzebalnej,
jak i sakralnej102. Błachut podkreśla, że miejsce pochówku ks. Lorencsa „nie zostało
[...] upamiętnione ani nagrobkiem, ani nawet tablicą epitafijną”, lecz jedyne opisane
w (obecnie zaginionych) księgach parafialnych i było przekazywane w ramach miej-
scowej tradycji103. Poprzez bliskość przechowywanych w ołtarzu relikwii świętych
miejsce spoczynku fundatora stanowi przykład pochówku ad sanctos, który od czasów
wczesnochrześcijańskich gwarantować miał zmarłemu modlitwy odwiedzających
sanktuarium, a przede wszystkim wstawiennictwo świętych u Boga104. Decyzja Lo-
rencsa byłaby więc kontynuacją jego fundacji mszalnych w Niedzicy i Frydmanie105.
97 Por. dekorację stalli w katedrze w Saint-Claude: P. Lacroix, La theme iconographiąues des stalles
de Saint-Claude: apótres etprophetes au credo, et son rayonnement europeen, „Travaux de la Societe
demulation du Jura”, [b.n.], 1989, s. 92.
98 R. Knapiński, Credo Apostolorum, s. 348.
99 J. Białostocki, A. Miłobędzki, Kaplica Matki Boskiej, s. 115.
100 R. Knapiński, Kolegium Apostolskie, s. 134; G. Schiller, Ikonographie der christlichen Kunst, t. 4.1:
Kirche, Giitersloh 1976, s. 136.
101 L. Kalinowski, Treści artystyczne i ideowe Kaplicy Zygmuntowskiej, w: idem, Speculum artis. Treści
dzieła sztuki średniowiecza i renesansu. Warszawa 1989, s. 414-538.
102 J. Białostocki, A. Miłobędzki, Kaplica Matki Boskiej, s. 111.
103 A.J. Błachut, Problematyka artystyczna, s. 85.
104 R.E. Alvis, Hallowed Ground, Contagious Corpses, and the Morał Economy ofthe Graveyard in
Early Nineteenth-Century Prussia, „The Journal of Religion”, 84,2004, s. 236; C.W. Bynum, Ma-
teriał Continuity, Personal Survival, and the Resurrection ofthe Body: A Scholastic Discussion in
Its Medieval and Modern Contexts, „History of Religions”, 30,1990, s. 78.
105 T.M. Trajdos, Parafia i życie religijne, s. 37; idem, Kult publiczny, s. 34.
1/idi coelum novum et terrom novom
29