DOI Artikel:
Staniszewska, Maria Kazimiera: Vidi coelum novum et terram novam: treści ideowe i geneza form kaplicy Matki Boskiej Karmelitańskiej we Frydmanie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.41992#0030
Autor programu nie ośmielił się upamiętnić żadną inskrypcją, ale to przemilcze-
nie czy pokora mogą być rozpatrywane retorycznie i stanowić odrębny komunikat.
Kaplica Matki Boskiej Karmelitańskiej z jego pochówkiem jest lekko wyniesiona nad
posadzkę kościoła (co można interpretować podkreśleniem jej relikwiarzowej funk-
cji), a w jej dekoracji zastosowano znacznie bardziej wyrafinowane rozwiązania niż
w nawie głównej i skorzystano z nieco lepszego warsztatu snycerskiego niż w reszcie
wystroju kościoła. Wspaniałość wystroju oraz pomysłowość programu ikonograficz-
nego wnętrza wyrażały aspiracje ks. Lorencsa i mogły kreować go w oczach odwiedza-
jących kaplicę jako duchownego oddanego kultowi Szkaplerza i świętych, dbającego
o swą parafię i - co nie pozostawało bez znaczenia - gruntownie wykształconego,
o którym świadczyć mają pozostawione dzieła. Przy całej więc „formule pokory”,
skromności czy swoistym przesłonięciu osoby zleceniodawcy przez bogactwo kaplicy
i jej relikwiarzowy charakter, budowla stać się miała nie tylko niewielkim ośrodkiem
pielgrzymkowym, lecz także pomnikiem ks. Michała Lorencsa106.
O wymiarze karmelitańskim kaplicy świadczyć może przede wszystkim jej
wezwanie i istnienie przy parafii Bractwa Szkaplerznego. Co prawda w programie
prac konserwatorskich sprzed czternastu lat jest ona, też nie bez racji, określona
jako kaplica koronacji Najświętszej Marii Panny, ale ze względu na wzmiankę
w sprawozdaniu z wizytacji biskupa Belika z 1832 r. i miejscową tradycję użycie tej
nazwy jest mniej uzasadnione. Ponadto wśród znajdujących się w dolnych niszach
proroków wskazać można Elizeusza i (prawdopodobnie) Eliasza, tradycyjnie łączo-
nych z zakonem karmelitów. Dodać też trzeba, że gwiazda relikwiarzowa ołtarza
może w pośredni sposób nawiązywać do herbu tego zgromadzenia.
Z symboliką gwiazdy łączy się też bardziej ogólnie pojęta interpretacja maryjna -
do Matki Boskiej odnosić miały się wersety biblijne, jak pisze Białostocki, „fron-
talnej” (zapewne południowej) strony ołtarza: „Tota pulchra est” (Pnp 4, [1]), „De
qua natus est Iesus” (Mt 1, [16]), „Vidi coelum novum et terram novam” (Ap 21. [1])
oraz „Orietur Stella ex Jacob” (Lb 20,10)107. Z tego względu forma relikwiarza była
łączona z Marią, a zastosowanie tego symbolu w pielgrzymkowej, maryjnej kaplicy
porównać należałoby też z użyciem gwiazdy we wcześniejszym o około trzydzieści
lat ołtarzu głównym w sanktuarium w Mariance. Tam siedmioramienna gwiazda,
adorowana przez pustelników Pawła i Antoniego, stanowiła oprawę dla cudownej
figury Matki Boskiej. Za taką interpretacją przemawiałaby dodatkowo z jednej
strony wić różana wokół centralnej partii zwieńczenia (podkreślająca Marię jako
Różę duchowną), z drugiej zaś przedstawienie węża w dolnej części zwieńczenia,
stanowiące interesujący, alegoryczny sposób przedstawienia Immaculaty lub Niewia-
sty Apokaliptycznej. Według Jana Białostockiego oddanie, devotio Marii, obrazować
miały słoneczniki w obramieniach nisz; ze względu jednak na ich stylistyczną od-
rębność od reszty wyposażenia pojawia się pytanie, czy te sumarycznie opracowane
kwiaty na pewno stanowiły część oryginalnego wyposażenia kaplicy108. Autor ten
106 Por. E.R. Curtius, Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, tłum. A. Borowski, Kraków 2005,
s. 419.
107 J. Białostocki, A. Miłobędzki, Kaplica Matki Boskiej, s. 115; Ostatni cytat („Wznijdzie gwiazda
z Jakuba”) pochodzi z późniejszej części Księgi Liczb (Lb 24,17). Sigla odczytane przez Biało-
stockiego (Lb 20,10) odnoszą się do innego wersu, ale równie istotnego dla programu kaplicy:
„a [Mojżesz] zgromadziwszy lud przed skałą, rzekł im: «Słuchajcie, przekorni i niewierni: Czy
z tej będziemy mogli wywieść wam wodę?»”.
108 Ibidem.
30
ARTYKUŁY
Maria Kazimiera Staniszewska
nie czy pokora mogą być rozpatrywane retorycznie i stanowić odrębny komunikat.
Kaplica Matki Boskiej Karmelitańskiej z jego pochówkiem jest lekko wyniesiona nad
posadzkę kościoła (co można interpretować podkreśleniem jej relikwiarzowej funk-
cji), a w jej dekoracji zastosowano znacznie bardziej wyrafinowane rozwiązania niż
w nawie głównej i skorzystano z nieco lepszego warsztatu snycerskiego niż w reszcie
wystroju kościoła. Wspaniałość wystroju oraz pomysłowość programu ikonograficz-
nego wnętrza wyrażały aspiracje ks. Lorencsa i mogły kreować go w oczach odwiedza-
jących kaplicę jako duchownego oddanego kultowi Szkaplerza i świętych, dbającego
o swą parafię i - co nie pozostawało bez znaczenia - gruntownie wykształconego,
o którym świadczyć mają pozostawione dzieła. Przy całej więc „formule pokory”,
skromności czy swoistym przesłonięciu osoby zleceniodawcy przez bogactwo kaplicy
i jej relikwiarzowy charakter, budowla stać się miała nie tylko niewielkim ośrodkiem
pielgrzymkowym, lecz także pomnikiem ks. Michała Lorencsa106.
O wymiarze karmelitańskim kaplicy świadczyć może przede wszystkim jej
wezwanie i istnienie przy parafii Bractwa Szkaplerznego. Co prawda w programie
prac konserwatorskich sprzed czternastu lat jest ona, też nie bez racji, określona
jako kaplica koronacji Najświętszej Marii Panny, ale ze względu na wzmiankę
w sprawozdaniu z wizytacji biskupa Belika z 1832 r. i miejscową tradycję użycie tej
nazwy jest mniej uzasadnione. Ponadto wśród znajdujących się w dolnych niszach
proroków wskazać można Elizeusza i (prawdopodobnie) Eliasza, tradycyjnie łączo-
nych z zakonem karmelitów. Dodać też trzeba, że gwiazda relikwiarzowa ołtarza
może w pośredni sposób nawiązywać do herbu tego zgromadzenia.
Z symboliką gwiazdy łączy się też bardziej ogólnie pojęta interpretacja maryjna -
do Matki Boskiej odnosić miały się wersety biblijne, jak pisze Białostocki, „fron-
talnej” (zapewne południowej) strony ołtarza: „Tota pulchra est” (Pnp 4, [1]), „De
qua natus est Iesus” (Mt 1, [16]), „Vidi coelum novum et terram novam” (Ap 21. [1])
oraz „Orietur Stella ex Jacob” (Lb 20,10)107. Z tego względu forma relikwiarza była
łączona z Marią, a zastosowanie tego symbolu w pielgrzymkowej, maryjnej kaplicy
porównać należałoby też z użyciem gwiazdy we wcześniejszym o około trzydzieści
lat ołtarzu głównym w sanktuarium w Mariance. Tam siedmioramienna gwiazda,
adorowana przez pustelników Pawła i Antoniego, stanowiła oprawę dla cudownej
figury Matki Boskiej. Za taką interpretacją przemawiałaby dodatkowo z jednej
strony wić różana wokół centralnej partii zwieńczenia (podkreślająca Marię jako
Różę duchowną), z drugiej zaś przedstawienie węża w dolnej części zwieńczenia,
stanowiące interesujący, alegoryczny sposób przedstawienia Immaculaty lub Niewia-
sty Apokaliptycznej. Według Jana Białostockiego oddanie, devotio Marii, obrazować
miały słoneczniki w obramieniach nisz; ze względu jednak na ich stylistyczną od-
rębność od reszty wyposażenia pojawia się pytanie, czy te sumarycznie opracowane
kwiaty na pewno stanowiły część oryginalnego wyposażenia kaplicy108. Autor ten
106 Por. E.R. Curtius, Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, tłum. A. Borowski, Kraków 2005,
s. 419.
107 J. Białostocki, A. Miłobędzki, Kaplica Matki Boskiej, s. 115; Ostatni cytat („Wznijdzie gwiazda
z Jakuba”) pochodzi z późniejszej części Księgi Liczb (Lb 24,17). Sigla odczytane przez Biało-
stockiego (Lb 20,10) odnoszą się do innego wersu, ale równie istotnego dla programu kaplicy:
„a [Mojżesz] zgromadziwszy lud przed skałą, rzekł im: «Słuchajcie, przekorni i niewierni: Czy
z tej będziemy mogli wywieść wam wodę?»”.
108 Ibidem.
30
ARTYKUŁY
Maria Kazimiera Staniszewska