Modus: Prace z historii sztuki (17.2017)

przywołuje też, jako zbliżony pod względem ideowym do nastawy we Frydmanie,
ołtarz główny z kościoła w Łapszach Wyżnych109. Poza zwrotami „Filia Dei Patris”
i „Mater Dei Filii” w zwieńczeniu wokół sceny koronacji są tam widoczne cytaty
z Pieśni nad Pieśniami: „VENI SPONSA MEA”, „VENI CORONABERIS” (Pnp
4, 8) i „QVJE ESTISTA QVE PROGREDITUR QVASI AURORA CONSURGENS”
(Pnp 6,10). Jeśli program kaplicy karmelitańskiej mógł istotnie stanowić wzór dla
ikonografii tego retabulum, to widać, że doszło do jego znacznej redukcji, a poza
sporym udziałem inskrypcji, przedstawieniem podobnej sceny i zbliżonym czasem
powstania oba dzieła raczej więcej dzieli niż łączy
Białostocki zwrócił również szczególną uwagę na temat muzyki sfer, widoczny
w dekoracji rzeźbiarskiej stropu, podkreślając jego częste łączenie właśnie ze sceną
Koronacji Marii, a Katarina Chmelinova uznała go za kolejny - obok typologii
postaci - przejaw tradycjonalizmu w wystroju kaplicy110. Inne niż instrumenty mu-
zyczne i różaniec przedmioty utrudniają jednak jednoznaczne odczytanie fundacji
ks. Lorencsa jako wizerunku koronacji czy triumfu Matki Boskiej - obok wieńca
laurowego umieszczone tam zostały arma Passionis i dość nietypowe przedstawienie
chleba (ii. 25). Jeśli chodzi o przynajmniej część tych atrybutów, to jak wskazuje
John B. Knipping, w grafice niderlandzkiej, w wizerunkach Immaculaty lub Wnie-
bowzięcia Najświętszej Marii Panny, występowały czasem anioły z narzędziami
Męki Pańskiej111. Silnie z wezwaniem kaplicy kojarzyć się mógł rzut budowli,
przywodzący na myśl centralne budowle północnowłoskie z Cremy (Santa Maria
della Croce) czy Wenecji (Santa Maria della Salute), a także maryjne kościoły
w brabanckim Scherpenheuvel oraz filipinów w Gostyniu.
W dotychczasowych interpretacjach kaplicy karmelitańskiej pomijany zupeł-
nie był jej aspekt chrystologiczny. Nie jest on co prawda zawarty w wezwaniu, ale
w kilku elementach wystroju - w tym arma Passionis - niewątpliwie obecny. Dwu-
nastoramienna gwiazda relikwiarza, jako symbolizująca Chrystusa w otoczeniu
świętych, odpowiadałaby mesjańskiemu odczytaniu proroctwa Balaama112. Za takim
postrzeganiem zwieńczenia ołtarza przemawiać mogą też fragmenty Objawienia
św. Jana: „Pan będzie ich oświecał i królować będą na wieki wieków” (Ap 22, 5)
oraz (jeszcze dobitniej) „Ja, Jezus, posłałem anioła mego, aby wam świadczył

25. Figura anioła z Chle-
bem, kaplica Matki Boskiej
Karmelitańskiej we Frydma-
nie. Fot. Maria Kazimiera
Staniszewska

109 Ibidem.
110 Ibidem, s. 117; K. Chmelinova, Nebeska hudba, s. 51.
111 J.B. Knipping, Iconography ofthe Counter Reformation, s. 247.
112 „Ujrzę go, ale nie teraz; zobaczę go, ale nie z bliska. Wznijdzie gwiazda z Jakuba i powstanie
laska z Izraela, i pobije książęta Moabu, i spustoszy wszystkich synów Seta” (Lb 24,17).

Vidi coelum novum et terrom novom

31