DOI Artikel:
Knapik, Aleksandra: Nieznane materiały źródłowe dotyczące rodziny Wojtychów, ogrodników na usługach Potockich z Krzeszowic w latach 1831-1927
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.41992#0054
Kontraktu zaarendowanych Panu Filingowi Doktorowi med: Maij 1797” zawiera
informacje na temat ogrodów i budynków leżących na terenie uzdrowiska księżnej
Izabeli z Czartoryskich Lubomirskiej. W punkcie czternastym znajdował się opis
domu ogrodnika wybudowanego na terenie założenia, w którym zamieszkiwali
kolejni zatrudniani na tym stanowisku pracownicy19. Analiza tekstu oraz zachowany
plan Krzeszowic wykreślony przed 1832 r. pozwala na dokładne umiejscowienie
wspomnianego mieszkania, które zastał Franciszek Wojtych po objęciu posady20.
Widać na nim rozmieszczone na planie gwiazdy osiem kwater i ogródek, w któ-
rym uprawiano głównie warzywa, drzewa i krzewy owocowe - układ ten nie został
zmieniony w znaczący sposób względem pochodzącego z 1797 r. opisu. Franciszek
Wojtych miał otrzymywać również paszę przeznaczoną dla dwóch krów trzymanych
w „Oborze Pańskiej folwarcznej” oraz możliwość wykorzystania trawy pochodzącej
z „Ogrodu Pańskiego i łazienkowego”21. W umowie dodatkowo zleceniodawca zo-
bowiązywał się przydzielać ogrodnikowi według zapotrzebowania niezbędną ilość
robotników oraz sprzętów ogrodowych i nasion22. Ogrodnik nie mógł opuszczać
miejsca pracy w celu czerpania własnych korzyści bez uzyskania wcześniejszego
pozwolenia. Wyjątek mogła stanowić sytuacja, kiedy jednorazowo chciano korzystać
z jego wiedzy fachowej na terenie innej miejscowości23.
W przypadku wystąpienia szkód na terenie parku z powodu zaniedbań pracow-
ników bądź z winy samego ogrodnika, ten ostatni winien ponieść odpowiedzialność
19 „N. i4to Rezydencya Ogrodnika murowana dachówką pokryta stoi frontem na Wschód słońca.
Wchodząc drzwi poiedyncze do sieni — na ktoremi okno w tafelek 12 a przed niemi dwie
ławeczki do siedzenia. W sieni po lewey ręce drzwi poiedyncze do izby — wchodząc przy drzwiach
kominek kontowy z kapą, przy kominku piec kaflowy o dwóch mugach w ścianie, wprost drzwi
okno iedno, z boku dwa. Z tey izby drzwi poiedyncze do skrzyniach na podmurowaniu, za piecem
fraalkierza ---w którym okien trzy, z tego drzwi poiedyncze do sieni —. W sieni drzwi podwoyne
do piwnicy - idąc na wschód na dole drzwi poiedyncze — za ktoremi Piwniczka sklepiona o ied-
nym okienku — wróciwszy do sieni wprost drzwi wchodowych, poiedyncze na tył — po prawey
wprost drzwi do alkierza poiedyncze do izby — w którey za drzwami wschody na gorę, z drzwiami
na wierzchu —, na strychu dymników pustych cztery, w tey izbie okno iedno. Powróciwszy do
sieni drzwi poiedyncze — za ktoremi komin wielki na dach wyprowadzony, pod tym czeluściow
dwoie, do pieców w Stancyach będących. Wychodząc z pod komina ku drzwiom, po lewey ręce
drzwi poiedyncze do Izby - --w którey przy drzwiach okien trzy. W tych wszystkich izbach i sieni
powały z deszczek, posadzka z cegły. Około budynku okien we dwóch kwaterach dziesięć, każde
po szyb dwadzieścia — przez pul otwierane — przy wszystkich oknach okiennice poiedyncze
---w framugach okiennych deszczki --- rowane, drabina z tyłu na stoiaku drewnianym o kilku
szczeblach. [...] z tyle Rezydencyi Ogrodnika przy oknach kwadrat kołkami wierzbowemi ob-
sadzony w tym inspektów dziewięć (wymienione rosnące tu warzywa i owoce). Pod oknami na
południe drzewek mordowych trzy i brzoskwiniowych młodych pięć. Na inspektach wszystkich
okien sztuk pięćdziesiąt szesc —, obok Inspektu Piwnica o dwóch drzwiczkach — przed którą
kwatera malinami obsadzona (wyliczone grządki, potem drzewka) w tey kwaterze koło Inspektu
i Rezydencyey Ogrodniczey —. Od budynku ogrodnika idąc do laski ogrod duży podzielony na
ośm kwater (wymienione wszystkie grządki w każdej kwaterze i co rośnie). W tym ogrodzie z fron-
tu Budynku ogrodnikowego mały ogrudek w tyluż kwaterach rogowych w g(wia)zdę ułożonych
(wyliczenie jw.). W Framugach przy Stay(ni) ogrodnika drzewek mordowych 5, brzoskwiniowych
tyleż, w srzodku tego Ogródka w około obsadzone czterema gruszkami, wierzbami tureckiemi
ośmią.”, cyt. za: B. Majewska-Maszkowska, Krzeszowice, s. 143-144.
20 B. Majewska-Maszkowska, Krzeszowice, s. 124. W artykule został opublikowany plan Krzeszowic
sprzed 1832 r. Domek ogrodnika prawdopodobnie zaznaczono na planie cyfrą 4, ponieważ
zgodnie z opisem miał on sąsiadować z kwaterami uprawnymi.
21 ANKr., AOW, sygn. 29/645/316, „Kontrakt Franciszka Wojtycha”, s. 18.
22 Ibidem, s. 17.
23 Ibidem, s. 17-18.
54
ARTYKUŁY
Aleksandra Knapik
informacje na temat ogrodów i budynków leżących na terenie uzdrowiska księżnej
Izabeli z Czartoryskich Lubomirskiej. W punkcie czternastym znajdował się opis
domu ogrodnika wybudowanego na terenie założenia, w którym zamieszkiwali
kolejni zatrudniani na tym stanowisku pracownicy19. Analiza tekstu oraz zachowany
plan Krzeszowic wykreślony przed 1832 r. pozwala na dokładne umiejscowienie
wspomnianego mieszkania, które zastał Franciszek Wojtych po objęciu posady20.
Widać na nim rozmieszczone na planie gwiazdy osiem kwater i ogródek, w któ-
rym uprawiano głównie warzywa, drzewa i krzewy owocowe - układ ten nie został
zmieniony w znaczący sposób względem pochodzącego z 1797 r. opisu. Franciszek
Wojtych miał otrzymywać również paszę przeznaczoną dla dwóch krów trzymanych
w „Oborze Pańskiej folwarcznej” oraz możliwość wykorzystania trawy pochodzącej
z „Ogrodu Pańskiego i łazienkowego”21. W umowie dodatkowo zleceniodawca zo-
bowiązywał się przydzielać ogrodnikowi według zapotrzebowania niezbędną ilość
robotników oraz sprzętów ogrodowych i nasion22. Ogrodnik nie mógł opuszczać
miejsca pracy w celu czerpania własnych korzyści bez uzyskania wcześniejszego
pozwolenia. Wyjątek mogła stanowić sytuacja, kiedy jednorazowo chciano korzystać
z jego wiedzy fachowej na terenie innej miejscowości23.
W przypadku wystąpienia szkód na terenie parku z powodu zaniedbań pracow-
ników bądź z winy samego ogrodnika, ten ostatni winien ponieść odpowiedzialność
19 „N. i4to Rezydencya Ogrodnika murowana dachówką pokryta stoi frontem na Wschód słońca.
Wchodząc drzwi poiedyncze do sieni — na ktoremi okno w tafelek 12 a przed niemi dwie
ławeczki do siedzenia. W sieni po lewey ręce drzwi poiedyncze do izby — wchodząc przy drzwiach
kominek kontowy z kapą, przy kominku piec kaflowy o dwóch mugach w ścianie, wprost drzwi
okno iedno, z boku dwa. Z tey izby drzwi poiedyncze do skrzyniach na podmurowaniu, za piecem
fraalkierza ---w którym okien trzy, z tego drzwi poiedyncze do sieni —. W sieni drzwi podwoyne
do piwnicy - idąc na wschód na dole drzwi poiedyncze — za ktoremi Piwniczka sklepiona o ied-
nym okienku — wróciwszy do sieni wprost drzwi wchodowych, poiedyncze na tył — po prawey
wprost drzwi do alkierza poiedyncze do izby — w którey za drzwami wschody na gorę, z drzwiami
na wierzchu —, na strychu dymników pustych cztery, w tey izbie okno iedno. Powróciwszy do
sieni drzwi poiedyncze — za ktoremi komin wielki na dach wyprowadzony, pod tym czeluściow
dwoie, do pieców w Stancyach będących. Wychodząc z pod komina ku drzwiom, po lewey ręce
drzwi poiedyncze do Izby - --w którey przy drzwiach okien trzy. W tych wszystkich izbach i sieni
powały z deszczek, posadzka z cegły. Około budynku okien we dwóch kwaterach dziesięć, każde
po szyb dwadzieścia — przez pul otwierane — przy wszystkich oknach okiennice poiedyncze
---w framugach okiennych deszczki --- rowane, drabina z tyłu na stoiaku drewnianym o kilku
szczeblach. [...] z tyle Rezydencyi Ogrodnika przy oknach kwadrat kołkami wierzbowemi ob-
sadzony w tym inspektów dziewięć (wymienione rosnące tu warzywa i owoce). Pod oknami na
południe drzewek mordowych trzy i brzoskwiniowych młodych pięć. Na inspektach wszystkich
okien sztuk pięćdziesiąt szesc —, obok Inspektu Piwnica o dwóch drzwiczkach — przed którą
kwatera malinami obsadzona (wyliczone grządki, potem drzewka) w tey kwaterze koło Inspektu
i Rezydencyey Ogrodniczey —. Od budynku ogrodnika idąc do laski ogrod duży podzielony na
ośm kwater (wymienione wszystkie grządki w każdej kwaterze i co rośnie). W tym ogrodzie z fron-
tu Budynku ogrodnikowego mały ogrudek w tyluż kwaterach rogowych w g(wia)zdę ułożonych
(wyliczenie jw.). W Framugach przy Stay(ni) ogrodnika drzewek mordowych 5, brzoskwiniowych
tyleż, w srzodku tego Ogródka w około obsadzone czterema gruszkami, wierzbami tureckiemi
ośmią.”, cyt. za: B. Majewska-Maszkowska, Krzeszowice, s. 143-144.
20 B. Majewska-Maszkowska, Krzeszowice, s. 124. W artykule został opublikowany plan Krzeszowic
sprzed 1832 r. Domek ogrodnika prawdopodobnie zaznaczono na planie cyfrą 4, ponieważ
zgodnie z opisem miał on sąsiadować z kwaterami uprawnymi.
21 ANKr., AOW, sygn. 29/645/316, „Kontrakt Franciszka Wojtycha”, s. 18.
22 Ibidem, s. 17.
23 Ibidem, s. 17-18.
54
ARTYKUŁY
Aleksandra Knapik