Modus: Prace z historii sztuki (18.2018)

w nowinkach stylowych spotykanych w architekturze Europy Środkowej początków
xiv wieku. Charakterystyczny jest cokół filara w kapitularzu, a uwagę zwracają
zwłaszcza jego trapezoidalne boki. Cokół przechodzi od czworobocznej podstawy
do ośmiobocznego trzonu podpory za pomocą ściętych narożników tworzących
trójkątne spływy. Jego kształt przypomina przede wszystkim bazy filarów w chórze
kościoła Cystersów w Kamieńcu Ząbkowickim, wzniesionym do 1305 roku, jak-
kolwiek z podobnych elementów skomponowano tam filary na planie krzyżowym32
(il. 10). Z kolei ośmioboczne filary na pokrewnych, choć bardziej fantazyjnie profilo-
wanych cokołach, zastosowano w kapitularzu klasztoru Cystersów w Zlatej Koronie
(ok. 1300?) czy też w zrealizowanym zapewne współcześnie (przed 1335) refektarzu
w klasztorze tego samego zakonu w Bebenhausen33. Z uwagi na uproszczenie form
i bezpośrednie przejście trapezoidalnej bazy w ośmioboczny trzon, szczególnie
warte przywołania są filary w piwnicy po domem konwersów klasztoru szarych
mnichów w Kappel am Albis (początek xiv w.?)34. Wsporniki z maswerkowymi

10. Kamieniec Ząbkowicki,
kościół Cystersów, baza
filara w część wschodniej.
Fot. Jakub Adamski.

starosądecką świątynią Łuszczkiewicz, pisząc o kościele znanym z trzynastowiecznych źródeł:
„że nie jest nim dzisiejsza budowa, stojąca pod wezwaniem Śtej Trójcy poucza nas o tern jed-
nolitość stylowa kościoła klasztornego, przynależąca do drugiego lub trzeciego dziesiątka lat
czternastego stólecia” (W. Łuszczkiewicz, Architektura najdawniejszych kościołów, s.174).
32 J. Adamski, Gotycka architektura sakralna na Śląsku w latach 1200-1420. Główne kierunki
rozwoju, Kraków 2018, s. 243-247. Dziękuję dr Jakubowi Adamskiemu za zwrócenie uwagi na
tę realizację.
33 J. Kuthan, Ceska architektura v dobę poślednich Premyslovcu, Praha 1994, s. 493-496; M. Kohler,
Die Bau- und Kunstgeschichte des ehemaligen Zisterzienserklosters Bebenhausen bei Tilbingen.
Der Klausurbereich, Stuttgart 1995, s. 206-243, zwłaszcza s. 232-233; S. Gerlach, Ein Bau von
europdischen Rang? - Zur architekturgeschichtlichen Bedeutung des Sommerrefektoriums in
Bebenhausen, „Jahrbuch der Staatlichen Kunstsammlungen in Baden-Wurttemberg”, 45,2008,
s. 13-14-
34 Zabudowania klasztorne w Kappel nie są szczegółowo datowane, jednak uważa się, że zachodnie
skrzydło klasztoru, mieszczące dom konwersów, powstało mniej więcej równolegle z kościołem,
a więc na przełomie xhi-xiv w.; H.R. Sennhauser, Der Kloster Kappel im Mittelalter. Bemer-
kungen zur Klosterkirche und zur Klosteranlage, w: Zisterzienserbauten in der Schweiz. Neue

Kilka uwago okolicznościach budowy i formie architektonicznej kościoła Klarysek...

13