DOI Artikel:
Pajor, Piotr: Kilka uwag o okolicznościach budowy i formie architektonicznej kościoła Klarysek w Starym Sączu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.44918#0016
Q
11. Stary Sącz, kościół
Klarysek, maswerk
w południowej ścianie
nawy.
Fot. Piotr Pajor.
12. Lauffen nad Neckarem,
kościół parafialny,
maswerki wg G. Binding,
Masswerk, Darmstadt
1989, s. 254.
wycięciami w Europie Środkowej najwcześniej pojawiły się, jak wskazał ostatnio
Jakub Adamski, w Austrii, gdzie już w ostatniej ćwierci xiii wieku ozdobiono nimi
chóry kościołów Liebfrauenkirche w Wiener Neustadt i Cystersów w Heiligenkreuz.
W przeciągu pierwszej połowy kolejnego stulecia motyw ten upowszechnił się tak-
że w Czechach (kościół Cystersów w Sedlcu, kapitularz klasztoru Benedyktynów
w Sazawie i inne)35 czy na Węgrzech (np. arkada tęczowa fary w Lewoczy)36.
Wbrew opinii badaczy, genezy maswerków zastosowanych w sądeckim kościele
klasztornym trzeba chyba jednak szukać nieco dalej. Ich twórca szczególnie upodo-
bał sobie motyw trójliścia o zaostrzonych płatkach wpisanego w trójkąt sferyczny.
Figurę taką stosował jako motyw wieńczący okna dwudzielne (po jednym w ap-
sydzie chóru i nawie, ił. n) oraz w bardzo rozbudowanej kompozycji maswerku
w oknie komunikującym chór zakonny i nawę (ił. 7). Ten ostatni składa się w dolnej
części z dwóch bardzo szerokich lancet, z których każda jest w istocie mniejszym
maswerkiem dwudzielnym z czworoliściem w zwieńczeniu. Ponad tymi lancetami
umieszczono obręcz z wpisanymi trzema trójkątami sferycznymi wypełnionymi
trójliśćmi; trójkąty i trójliście pozbawione są wierzchołków skierowanych do środka
okręgu, tak że przenikają się, tworząc pośrodku rysunek czwartego trójliścia. W po-
zostałych maswerkach zastosowano motywy czworoliścia, pięcioliścia w okręgu oraz
spiętrzonych trójliści. Wszystkie przezrocza ukształtowano z lasek o kanciastych
profilach, pozbawionych kapiteli.
Większość z omówionych wyżej motywów wywodzi się z architektury francuskiej
około połowy xiii wieku. Mowa tu nie tylko o kompozycjach ze spiętrzonych
krągłych wieloliści, ale też tak charakterystycznym motywie trójkątów sferycz-
nych z wpisanymi zaostrzonymi trójliśćmi. Pierwszy raz został on zastosowany
przez Pierrea de Montreuil w ślepych maswerkach zdobiących boczne ściany po-
łudniowego ramienia transeptu katedry w Paryżu37. Dla rozważań nad dekoracją
Forschungsergebnisse zur Archaologie und Kunstgeschichte, t. 2: Mannerklóster, Ziirich 1990,
s. 103-107.
35 J. Adamski, Biskupi Nanker i Jan Grot a architektoniczna awangarda około roku 1300. Uwagi
o chronologii i stylu gotyckiego chóru katedry krakowskiej, w: Działalność fundacyjna biskupów
krakowskich, red. M. Walczak, Kraków 2016, s. 75-76; por. P. Crossley, Gothic Architecture, s. 61;
obaj cytowani badacze przytaczali wymienione badania w rozważaniach nad wspornikami
w chórze i obejściu katedry w Krakowie, ale analizy te, jak zobaczymy nieco dalej, można też
odnieść do dekoracji kościoła w Starym Sączu.
36 B. Pomfyova, Vrcholnegotickd architektura na Spiśi, w: Gotika. Dejiny slovenskeho vytvarneho
umenia, red. D. Buran, Bratislava 2003, s. 105.
37 Zob. C. Lautier, Les remplages aveugles de Jean de Chelles et de Pierre de Monteuil a Notre-
-Dame de Paris, w: Architektur und Monumentalskulptur des 12. -14. Jahrhunderts: Produktion
und Rezeption. Festschrift fur Peter Kurmann zum 65. Geburtstag, red. S. Gasser, Ch. Freigang,
B. Boerner, Bern 2006, s.137.
ARTYKUŁY
Piotr Pajor
11. Stary Sącz, kościół
Klarysek, maswerk
w południowej ścianie
nawy.
Fot. Piotr Pajor.
12. Lauffen nad Neckarem,
kościół parafialny,
maswerki wg G. Binding,
Masswerk, Darmstadt
1989, s. 254.
wycięciami w Europie Środkowej najwcześniej pojawiły się, jak wskazał ostatnio
Jakub Adamski, w Austrii, gdzie już w ostatniej ćwierci xiii wieku ozdobiono nimi
chóry kościołów Liebfrauenkirche w Wiener Neustadt i Cystersów w Heiligenkreuz.
W przeciągu pierwszej połowy kolejnego stulecia motyw ten upowszechnił się tak-
że w Czechach (kościół Cystersów w Sedlcu, kapitularz klasztoru Benedyktynów
w Sazawie i inne)35 czy na Węgrzech (np. arkada tęczowa fary w Lewoczy)36.
Wbrew opinii badaczy, genezy maswerków zastosowanych w sądeckim kościele
klasztornym trzeba chyba jednak szukać nieco dalej. Ich twórca szczególnie upodo-
bał sobie motyw trójliścia o zaostrzonych płatkach wpisanego w trójkąt sferyczny.
Figurę taką stosował jako motyw wieńczący okna dwudzielne (po jednym w ap-
sydzie chóru i nawie, ił. n) oraz w bardzo rozbudowanej kompozycji maswerku
w oknie komunikującym chór zakonny i nawę (ił. 7). Ten ostatni składa się w dolnej
części z dwóch bardzo szerokich lancet, z których każda jest w istocie mniejszym
maswerkiem dwudzielnym z czworoliściem w zwieńczeniu. Ponad tymi lancetami
umieszczono obręcz z wpisanymi trzema trójkątami sferycznymi wypełnionymi
trójliśćmi; trójkąty i trójliście pozbawione są wierzchołków skierowanych do środka
okręgu, tak że przenikają się, tworząc pośrodku rysunek czwartego trójliścia. W po-
zostałych maswerkach zastosowano motywy czworoliścia, pięcioliścia w okręgu oraz
spiętrzonych trójliści. Wszystkie przezrocza ukształtowano z lasek o kanciastych
profilach, pozbawionych kapiteli.
Większość z omówionych wyżej motywów wywodzi się z architektury francuskiej
około połowy xiii wieku. Mowa tu nie tylko o kompozycjach ze spiętrzonych
krągłych wieloliści, ale też tak charakterystycznym motywie trójkątów sferycz-
nych z wpisanymi zaostrzonymi trójliśćmi. Pierwszy raz został on zastosowany
przez Pierrea de Montreuil w ślepych maswerkach zdobiących boczne ściany po-
łudniowego ramienia transeptu katedry w Paryżu37. Dla rozważań nad dekoracją
Forschungsergebnisse zur Archaologie und Kunstgeschichte, t. 2: Mannerklóster, Ziirich 1990,
s. 103-107.
35 J. Adamski, Biskupi Nanker i Jan Grot a architektoniczna awangarda około roku 1300. Uwagi
o chronologii i stylu gotyckiego chóru katedry krakowskiej, w: Działalność fundacyjna biskupów
krakowskich, red. M. Walczak, Kraków 2016, s. 75-76; por. P. Crossley, Gothic Architecture, s. 61;
obaj cytowani badacze przytaczali wymienione badania w rozważaniach nad wspornikami
w chórze i obejściu katedry w Krakowie, ale analizy te, jak zobaczymy nieco dalej, można też
odnieść do dekoracji kościoła w Starym Sączu.
36 B. Pomfyova, Vrcholnegotickd architektura na Spiśi, w: Gotika. Dejiny slovenskeho vytvarneho
umenia, red. D. Buran, Bratislava 2003, s. 105.
37 Zob. C. Lautier, Les remplages aveugles de Jean de Chelles et de Pierre de Monteuil a Notre-
-Dame de Paris, w: Architektur und Monumentalskulptur des 12. -14. Jahrhunderts: Produktion
und Rezeption. Festschrift fur Peter Kurmann zum 65. Geburtstag, red. S. Gasser, Ch. Freigang,
B. Boerner, Bern 2006, s.137.
ARTYKUŁY
Piotr Pajor