Modus: Prace z historii sztuki (18.2018)

fundatorki konwentu zdaje się świadczyć umieszczenie jej po stronie klasztoru, ale
z zapewnieniem także komunikacji z nawą, tak że jej wnętrze dostępne było zarówno
dla sióstr, jak i świeckich. Z kwestią tą wiąże się być może niewielkie pomieszczenie
przyległe do kaplicy od zachodu, tzw. konfesjonał, które wedle klasztornej tradycji
powstało w miejscu celi Kingi. W literaturze zestawia się je z kaplicą Mariacką przy
chórze kościoła Klarysek i Franciszkanów w Pradze i przyległym do niej prywatnym
oratorium Agnieszki Przemyślidki59. Analogia ta wydaje się jednak niezbyt trafna,
ponieważ wspomniane części kompleksu praskiego rzeczywiście powstały za ży-
cia fundatorki klasztoru i były przez nią użytkowane60. Być może ów konfesjonał,
niezależnie od łączącej się z nim tradycji, umożliwiał po prostu siostrom adorację
grobu świątobliwej fundatorki w sąsiedniej kaplicy; nie wydaj e się w każdym razie
słuszne odnoszenie do zachowanego (choć silnie przekształconego) pomieszczenia
opisów celi Kingi zawartych w jej Żywocie61. Warto tu dodać, że w działania na rzecz
formalizacji kultu była chyba w jakiś sposób zaangażowana para królewska - według
najstarszego Żywotu Łokietek i Jadwiga osobiście zaświadczyli o zachowaniu przez
Kingę dziewictwa, co król wsparł wspomnieniami z dzieciństwa62.
Niezupełnie jasno rysuje się też kwestia użytkowania omawianego kościoła
zarówno przez klaryski, jak i franciszkanów. Franciszkanie osiedli w Starym Sączu
wcześniej niż klaryski, według Długosza osadził ich tam jeszcze Bolesław Wstydli-
wy63. Dariusz Karczewski uznał, że istnienia w pełni już zorganizowanego konwentu
w 1281 roku dowodzi wystawiany wówczas w Sączu dokument Pawła z Przemanko-
wa, w którym jako świadków wymieniono kilku franciszkanów, w tym gwardiana
Jana64. Osobnego kościoła franciszkanie doczekali się prawdopodobnie dopiero
w ostatniej ćwierci xv wieku, a za dowód użytkowania przez nich we wcześniejszym
okresie kościoła sióstr uważany jest dokument ówczesnej ksieni Anny, dotyczący
sporu z cystersami z Rud, który miał być odczytany apud fratres minores et so-
rores in ipsarum ecclesia65. Wydaje się jednak, że to zdecydowanie zbyt mało, by
jednoznacznie stwierdzić, że w Sączu z założenia funkcjonował klasztor podwójny,
a ewentualne wspólne użytkowanie kościoła nie było przeciągającym się rozwią-
zaniem prowizorycznym. W niewielkim i wyludnionym po odpływie ludności
do Nowego Sącza mieście utrzymywani przez klaryski franciszkanie zapewne po
prostu nie mogli pozyskać środków na budowę własnej świątyni, natomiast układ
przestrzenny kościoła Klarysek wzniesionego w xiv wieku nie wskazuje, by prze-
widziano w nim stałe miejsce dla braci.

przekaz Długosza (ostatnio: H. Krzyżostaniak, Trzynastowieczne święte kobiety, s. 102-103;
S. Swoboda, Średniowieczne relikty, s. 196-197).
59 Z. Beiersdorf, B. Krasnowolski, Stary Sącz, s. 32-35; O.M. Przybyłowicz, Architektura kościoła,
s. 49; S. Swoboda, Średniowieczne relikty, s. 197-198.
60 H. Soukupova, Aneźsky kldśter v Praze, Praha 2011, s. 103-105.
61 Jak to robi Olga Miriam Przybyłowicz {Architektura kościoła, s. 51-53).
62 Żywot świętej Kingi, s. 100-101.
63 Jan Długosz, Liber beneficiorum, s. 465.
64 D. Karczewski, Franciszkanie w monarchii Piastów, s. 508.
65 kdm, t. 2, nr 551; P. Pencakowski, Gotyckie kościoły, s. 84-85; D. Karczewski, Franciszkanie
w monarchii Piastów, s.139. Takiej interpretacji zdecydowanie sprzeciwiła się natomiast Przy-
byłowicz, której zdaniem żeński rodzaj zaimka „ipsarum” wskazuje, że w dokumencie chodzi
tylko o kościół Klarysek (O.M. Przybyłowicz, Architektura kościoła, s. 44). Za trzynastowieczną
genezą klasztoru i kościoła braci opowiedział się też Bogusław Krasnowolski {Kraków, Zawi-
chost, s. 187-188), wskazując na postrzeganie Kingi jako fundatorki przez tradycję i wezwanie
św. Stanisława, takie samo jak w Nowym Korczynie.

Kilka uwago okolicznościach budowy i formie architektonicznej kościoła Klarysek...

19