DOI Artikel:
Pajor, Piotr: Kilka uwag o okolicznościach budowy i formie architektonicznej kościoła Klarysek w Starym Sączu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.44918#0020
Trzeba zresztą podkreślić, że Jadwiga prowadziła w dominium klasztornym aktyw-
ną działalność gospodarczą, w tym intensywną kolonizację53, a po śmierci została
w starosądeckim kościele pochowana54. Zaangażowanie Łokietka i Jadwigi w bu-
dowę kościoła dla klarysek mogło wreszcie, poza samą tylko opieką nad fundacją
poprzedników, mieć jeszcze charakter swoistego wynagrodzenia siostrom postępo-
wania przyrodniego brata Władysława, Leszka Czarnego, niechętnego klasztorowi
powstałemu poza jego inicjatywą i starającego się wszelkimi sposobami jeśli nie
zlikwidować, to maksymalnie okroić klasztorne dominium55.
Kwestia kultu św. Kingi
Budowa kościoła przebiegała, jak się wydaje, z uwzględnieniem zamiaru formalizacji
kultu Kingi. Być może już od 1307 roku - a w takim wypadku uderzająca jest zbież-
ność czasowa z opanowaniem ziemi krakowskiej przez Łokietka i zupełną zmianą
klimatu politycznego po śmierci niechętnego świątobliwej księżnej Wacława 11 -
rozpoczęto spisywanie miraculów. Żywot Kingi powstał z kolei prawdopodobnie
w latach dwudziestych xiv wieku, zapewne w środowisku franciszkańskim, i to
raczej krakowskim, w którym bujnie rozwijało się uprawiane na potrzeby dworu
piśmiennictwo historiograficzne56. Tymczasem integralną częścią kościoła, o czym
świadczą bliźniacze formy maswerkowych wsporników i gruszkowy profil żeber,
jest znajdująca się po południowej stronie nawy kaplica, nosząca pierwotnie we-
zwanie Mariackie, później św. Kingi, będąca wedle tradycji pierwotnym miejscem
pochówku fundatorki. Ta ostatnia sprawiła, że w opinii niektórych historyków
księżna klaryska została pochowana w niej bezpośrednio po śmierci, a co za tym
idzie sama kaplica powstała jeszcze wcześniej, w trzynastowiecznej fazie budo-
wy kościoła57. Jakkolwiek taka interpretacja wynika z błędnego wiązania obecnie
istniejącego kościoła z wzmiankami z lat osiemdziesiątych xiii wieku o budowie
nieznanej bliżej starszej świątyni, to jednak nie można wykluczyć, że zachowana
do dziś kaplica powstała w miejscu dawniejszej lub nawet jakiejś części kościoła;
wątpliwości tych nie sposób jednak rozstrzygnąć bez badań wykopaliskowych.
Sprawy nie rozjaśnia bynajmniej brak średniowiecznych źródeł wskazujących, że
w okresie tym mogło dojść do przeniesienia szczątków świątobliwej księżnej; prze-
ciwnie, jeszcze Długosz w swoim Żywocie Kingi ubolewał, że jej ciało spoczywa
wciąż w ziemi58. Niemniej jednak, o tym, że kaplicę wzniesiono z myślą o kulcie
53 A. Marzec, „Domina terrae sandecensis”. Rola polityczna królowej Jadwigi Łokietkowej w kon-
tekście jej związków z dostojnikami małopolskimi, „Kwartalnik Historyczny”, 107, 2000, s. 9-13.
54 K. Jasiński, Franciszkańskie pochówki, s. 187.
55 Obszernie na ten temat zob. P. Żmudzki, Studium podzielonego królestwa, s. 310-331.
56 H. Krzyżostaniak, Trzynastowieczne święte kobiety kręgu franciszkańskiego Polski i Czech, Poznań
2014, s. 138-139 (tam zebrana dawniejsza literatura).
57 Ostatnio: H. Krzyżostaniak, Trzynastowieczne święte kobiety, s. 102; S. Swoboda, Średniowieczne
relikty kultu św. Kingi. Historia i aranżacja kaplicy św. Kingi przy kościele klasztornym sióstr
klarysek w Starym Sączu, w: Varia Mediaevalia. Studia nad średniowieczem w 1050. Rocznicę
Chrztu Polski, red. K.Marinow, K. Szadkowski, K. Węgrzyńska, Łódź 2016, s. 197-198.
58 Jan Długosz, Vita S. Stanislai - Vita B. Kunegundis - Vitae episcoporum poloniae - Vita Sbignei
de Oleśnica cardinalis - Clenodia. Banderia Prutenorum - Epistolae, wyd. I. Polkowski, Ż. Pauli,
Cracoviae 1887 (= Joannis Dlugossii Senioris Canonici Cracoviensis Opera omnia, 1), s. 184.
Sytuację komplikuje jednak nowożytna tradycja klasztoru, odnotowana na początku xvin wie-
ku przez Marcina Ignacego Frankowica, jakoby na początku xiv wieku, podczas wizytacji
prowincjała franciszkańskiego, doszło do elewacji szczątków Kingi (zob. H. Krzyżostaniak,
Trzynastowieczne święte kobiety, s. 102). Większość badaczy za bardziej wiarygodny uznaje
18
ARTYKUŁY
Piotr Pajor
ną działalność gospodarczą, w tym intensywną kolonizację53, a po śmierci została
w starosądeckim kościele pochowana54. Zaangażowanie Łokietka i Jadwigi w bu-
dowę kościoła dla klarysek mogło wreszcie, poza samą tylko opieką nad fundacją
poprzedników, mieć jeszcze charakter swoistego wynagrodzenia siostrom postępo-
wania przyrodniego brata Władysława, Leszka Czarnego, niechętnego klasztorowi
powstałemu poza jego inicjatywą i starającego się wszelkimi sposobami jeśli nie
zlikwidować, to maksymalnie okroić klasztorne dominium55.
Kwestia kultu św. Kingi
Budowa kościoła przebiegała, jak się wydaje, z uwzględnieniem zamiaru formalizacji
kultu Kingi. Być może już od 1307 roku - a w takim wypadku uderzająca jest zbież-
ność czasowa z opanowaniem ziemi krakowskiej przez Łokietka i zupełną zmianą
klimatu politycznego po śmierci niechętnego świątobliwej księżnej Wacława 11 -
rozpoczęto spisywanie miraculów. Żywot Kingi powstał z kolei prawdopodobnie
w latach dwudziestych xiv wieku, zapewne w środowisku franciszkańskim, i to
raczej krakowskim, w którym bujnie rozwijało się uprawiane na potrzeby dworu
piśmiennictwo historiograficzne56. Tymczasem integralną częścią kościoła, o czym
świadczą bliźniacze formy maswerkowych wsporników i gruszkowy profil żeber,
jest znajdująca się po południowej stronie nawy kaplica, nosząca pierwotnie we-
zwanie Mariackie, później św. Kingi, będąca wedle tradycji pierwotnym miejscem
pochówku fundatorki. Ta ostatnia sprawiła, że w opinii niektórych historyków
księżna klaryska została pochowana w niej bezpośrednio po śmierci, a co za tym
idzie sama kaplica powstała jeszcze wcześniej, w trzynastowiecznej fazie budo-
wy kościoła57. Jakkolwiek taka interpretacja wynika z błędnego wiązania obecnie
istniejącego kościoła z wzmiankami z lat osiemdziesiątych xiii wieku o budowie
nieznanej bliżej starszej świątyni, to jednak nie można wykluczyć, że zachowana
do dziś kaplica powstała w miejscu dawniejszej lub nawet jakiejś części kościoła;
wątpliwości tych nie sposób jednak rozstrzygnąć bez badań wykopaliskowych.
Sprawy nie rozjaśnia bynajmniej brak średniowiecznych źródeł wskazujących, że
w okresie tym mogło dojść do przeniesienia szczątków świątobliwej księżnej; prze-
ciwnie, jeszcze Długosz w swoim Żywocie Kingi ubolewał, że jej ciało spoczywa
wciąż w ziemi58. Niemniej jednak, o tym, że kaplicę wzniesiono z myślą o kulcie
53 A. Marzec, „Domina terrae sandecensis”. Rola polityczna królowej Jadwigi Łokietkowej w kon-
tekście jej związków z dostojnikami małopolskimi, „Kwartalnik Historyczny”, 107, 2000, s. 9-13.
54 K. Jasiński, Franciszkańskie pochówki, s. 187.
55 Obszernie na ten temat zob. P. Żmudzki, Studium podzielonego królestwa, s. 310-331.
56 H. Krzyżostaniak, Trzynastowieczne święte kobiety kręgu franciszkańskiego Polski i Czech, Poznań
2014, s. 138-139 (tam zebrana dawniejsza literatura).
57 Ostatnio: H. Krzyżostaniak, Trzynastowieczne święte kobiety, s. 102; S. Swoboda, Średniowieczne
relikty kultu św. Kingi. Historia i aranżacja kaplicy św. Kingi przy kościele klasztornym sióstr
klarysek w Starym Sączu, w: Varia Mediaevalia. Studia nad średniowieczem w 1050. Rocznicę
Chrztu Polski, red. K.Marinow, K. Szadkowski, K. Węgrzyńska, Łódź 2016, s. 197-198.
58 Jan Długosz, Vita S. Stanislai - Vita B. Kunegundis - Vitae episcoporum poloniae - Vita Sbignei
de Oleśnica cardinalis - Clenodia. Banderia Prutenorum - Epistolae, wyd. I. Polkowski, Ż. Pauli,
Cracoviae 1887 (= Joannis Dlugossii Senioris Canonici Cracoviensis Opera omnia, 1), s. 184.
Sytuację komplikuje jednak nowożytna tradycja klasztoru, odnotowana na początku xvin wie-
ku przez Marcina Ignacego Frankowica, jakoby na początku xiv wieku, podczas wizytacji
prowincjała franciszkańskiego, doszło do elewacji szczątków Kingi (zob. H. Krzyżostaniak,
Trzynastowieczne święte kobiety, s. 102). Większość badaczy za bardziej wiarygodny uznaje
18
ARTYKUŁY
Piotr Pajor